جلوه گاه عرفان: شرح مناجات شعبانیه صفحه 271

1- منافقون /9.

«یا اَیُّهَا الَّذِینَ امَنُوا اذْکُرُوا اللّه َ ذِکْرا کَثِیرا * و سَبِّحُوهُ بُکْرَهً وَ اَصیلاً»(1).

(ای افرادی که ایمان آوردید ذکر خدا بسیار کنید و صبح و شام به تسبیح و تنزیه او بپردازید).

امیرالمؤمنین توصیه زیادی به ذکر فراوان الهی فرموده و یکی از صفات پرهیزکاران را چنین بیان می کند که:

«وَ هَمْهَمَتْ بِذِکْرِ رَبِّهِمْ شِفَاهُهُمْ»(2).

(همیشه لبهای ایشان به ذکر پروردگارشان مترنم است).

در این عبارت اشاره به ذکر زبانی است گر چه ذکر قلبی از اهمیت بیشتری برخوردار است، ولی «هَمْهَمَتْ و شفاهُهُمْ» دلالت بر ذکر زبانی دارد.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

«اِنّ مِنْ اَشَدِّ مَا افْتَرَضَ اللّه ُ عَلی خَلْقِهِ ثَلاَثا، اِنْصَافَ الْمَرءِ مِنْ نَفْسِهِ حَتّی لاَیَرْضی لأخِیهِ مِنْ نَفْسِهِ اِلاّ بِما یَرْضی لِنَفْسِهِ مِنْهُ وَ مُوَاساهَ الأَخِ فِی الْمَالِ وَ ذِکْرَ اللّه ِ عَلی کُلِّ حالٍ، لَیْسَ سُبحانَ اللّه ِ وَ الحَمدُ للّه ِِ وَ لکِنْ عِنْدَ ما حَرَّمَ اللّه ُ عَلَیْهِ فَیَدَعُهُ»(3).

(همانا از سخت ترین واجبات خدا بر خلقش سه چیز است: انصاف دادن انسان از سوی خود تا آنجا که نپسندد برای برادر دینی اش چیزی برسد مگر مانند آنچه را که می پسندد برای خودش از سوی برادر دینی اش برسد و مواسات نمودن با برادر دینی در مال و ذکر خداوند در هر حال، منظور سبحان اللّه والحمد للّه نیست، بلکه مراد یاد خدا

است در کنار هر محرّم الهی که در نتیجه آن را رها نماید).

گر چه ذکر زبانی خداوند اهمیت دارد، ولی از این روایت استفاده می شود که آنچه مهمترین فریضه خدایی است یاد الهی در کنار هر حرام است، به طوری که رادع و مانع انسان از گناه باشد.

الکسیس کارل می گوید: صبح نیایش کردن و بقیه روز را همچون یک وحشی به سر