جلوه گاه عرفان: شرح مناجات شعبانیه صفحه 302

1- مناجات خمسه عشر، الثانیه الشاکین.

2- مطفّفین /14.

3- دعای عرفه.

4- مناجات خمسه عشر، السادسه الشاکرین.

5- ابراهیم /34.

6- مناجات خمسه عشر، الثانیه عشره العارفین.

7- دعای ابو حمزه ثمالی.

آن، نه با توجیه باطل و غلط، حق را حق دیدن و خلق را خلق دیدن، او را در اوج بی نهایت دانستن و این را ذره ای وابسته به قدرت. او را «حَیّ وَ قیّوم»(1) دانستن و این را «اِنَّکَ مَیِّتٌ وَ اِنَّهُم مَیِّتُونَ»(2) شناختن، در پیشگاه عظمت او «سُبْحانَکَ ما اَعْظَمَ شَانُکَ» گفتن و نسبت به خویش «وَ ما اَنَا یا رَبِّ وَ ما خَطَرِی»(3) سرودن.

بازگشت به دعا

امام علیه السلام پس از آن که فرمود: «فَاَکُونَ لکَ عارِفا» ادامه داد که: «وَعَنْ سِواکَ مُنْحَرِفا». پیوسته در کنار توحید باید نفی شرک مطرح گردد، همچنان که می فرماید «لا اله الاّ اللّه». معبودی غیر از خداوند نیست و نیز می فرماید: «اَلَّذینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالاَت اللّه ِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ اَحَدا اِلاَّ اللّه َ»(4) (مبلغین رسالات الهی از خدا می ترسند و از احدی جز او بیم ندارند).

توحید خالص آن است که هیچ گونه شائبه ای از شرک در کنار او نباشد؛ از این رو امام علیه السلامپس از آن که موضوع عرفان الهی را مطرح می فرماید مسئله روی گردانی از غیر خدا را عنوان می نماید که در سودای دل موحد جز عشق به خدا چیز دیگری نشاید.

در خانه دل ما را جز یار نمی گنجد

چون خلوت یار اینجاست اغیار نمی گنجد

در کار دو عالم ما چون دل به یکی دادیم

جز دست یکی ما را در کار نمی گنجد

انسان چو موحّد شد در شرک نمی ماند

آری گل این بستان با خار نمی گنجد

«وَ مِنْکَ خائِفا مُراقِبا»: در این فقره، امام علیه السلام دو واژه را مطرح می فرماید: یکی ترس از خداوند و دیگری مراقبت نسبت به او.

خوف الهی

در فرهنگ اسلامی خوف و رجاء معمولاً در کنار هم مطرح می گردد، همچنان که خداوند در وصف اولیاء و انبیای خود می فرماید: «وَ یَدْعُونَنَا رَغَبا وَ رَهَبا»(5). رجاء به مانند ستاره ای می درخشد و خوف به منزله تندری تهدید می کند و هر دو برای رشد و ایمنی انسان ضروری و لازم است. ما قبلا در مورد رجاء در ذیل عباراتی از