مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم ( عجل الله فرجه الشریف ) جلد 2 صفحه 439

1- 829. الأمالی ، 330 .

2- 830. اصول کافی ، 2 / 113 .

3- 831. اصول کافی ، 2 / 113 .

4- 832. اصول کافی ، 2 / 113 .

5- 833. اصول کافی ، 2 / 113 .

6- 834. اصول کافی ، 2 / 116 .

7- 835. من لا یحضره الفقیه ، 4 / 394 ، ح 5842 .

و حدیث پیش از آنها و حدیثی که از مجالس شیخ صدوق روایت آوردیم دلالت دارند بر اینکه سکوت و خاموشی به خودی خود عبادت مستحبّی است ، هر چند بر أمر راجحی - از قبیل تفکُّر و تقیّه و مانند اینها - مشتمل نباشد ، و روایات چندی بر این مطلب دلالت دارند که ان شاء اللَّه تعالی آنها را خواهیم آورد .

و مجلسی رحمه الله در دلالت حدیث أخیر تأمّل کرده ، و در شرح فرموده امام علیه السلام : « نیکوکار نوشته می شود . . . » گوید : « یا به خاطر ایمانش و یا برای سکوتش ، زیرا که آن [سکوت] از اعمال صالحه و کارهای نیک است ، چنانکه ناظران در این خبر یادآور شده اند » . سپس گفته : « و من می گویم : فرض اوّل نزد من اظهر است ، هر چند که بیشتر افراد به آن توجه ننموده اند چونکه آن حضرت علیه السلام فرموده : « و هنگامی که سخن بگوید نیکوکار یا بدکار نوشته شود » ، زیرا که بنابر احتمال دوّم حَصْر از بین می رود ، چون ممکن است سخن مباحی بگوید که نه نیکوکار شود و نه بدکار ، مگر بدکار را مجازاً عمومیّت دهیم که به طور مطلق غیر نیکوکار را شامل گردد ، و این بعید است .

اگر اشکال شود

بنابر آنچه اختیار کردید ایراد می گردد که هنگام گفتن سخن حرام ثواب ایمان برایش حاصل است ، پس هم نیکوکار است و هم بدکار بنابراین مردّد بودن بین نیکوکار و بدکار درست نیست ؟

در جواب گویم : ممکن است منظور از نیکوکار؛ نیکوکاری است که هیچ بدی نکند ، چنانکه ظاهر همین است ، پس مقابله [بین نیکوکار و بدکار ]صحیح می باشد ، اضافه بر اینکه باقی بودن ثواب استمرار ایمان با وجود ارتکاب معصیت را ممنوع می دانیم ، و به عدم [إستمرار ثواب ایمان] اشاره دارد فرموده معصومین علیهم السلام : « زنا کننده در حالی که مؤمن است زنا نکند » و امثال آن که بعضی از این احادیث گذشت ، و این بیان می تواند یکی از محملهای این اخبار باشد و یکی از علل آنچه روایت آمده که : « خواب عالِم عبادت است » یعنی او در حال خواب هم در حکم عبادت است ، به خاطر استمرار ثواب عمل و ایمان او و چیزی که آن را در آن حال باطل کند از او صادر نمی شود » (1) .

و این سخن از چند جهت محل نظر و اشکال است :

اوّل

آنچه ایشان أظهر دانسته اند ظاهر نیست ، و مقیَّد نمودن ثواب به اینکه برای ایمان اوست دلیل و شاهدی بر آن نیست ، بلکه ظاهر آن است که ناظران در خبر - که بیشتر صاحب نظران