شرح زیارت جامعه کبیره ترجمه شموس الطالعه صفحه 106

1- 223. سوره انعام، آیه 59.

مزبور در آینده ویژه حق تعالی است، لذا هم اکنون تشخص علمی ندارد و در ضمن دلالت دارد که معلومات حدوث پیدا می کنند، و در عین حال علم وی به آنها احاطه دارد، پس احاطه علمی حق تعالی به اشیاء مستلزم وجود آنها نیست و علت تامه برای تعین آنها نمی باشد، بنابراین احاطه علمی نه در عالم الهی باعث تعین آنهاست و نه در عالم خلق و هنگامی که در عالم حق - تبارک و تعالی - تعین یافت به واسطه مشیت و اراده و قدر و قضا و اذن و اجل در عالم خلق تعین می یابد، ولی در این مرحله هنوز مراتب آن تشخص نیافته و شؤون آن متعین نمی باشد.

آنگاه به آن هفت خصال الهی (مشیت و اراده...) تک تک مراتب تشخص می یابند، بنابراین احاطه علمی حق با نفی علم درگذشته و آینده منافاتی ندارد.

مثالی برای احاطه علمی حق تعالی

اگر خواهی این مطلب را روشن نماییم: اقیانوسی را در نظر آور که همه مخلوقات گذشته و آینده تا انقراض دنیا از آن می نوشند، تا هنگامی که سهمی برای اهل مشرق و یا اهل مغرب جدا نشده آیا می توان به بخشی از اقیانوس اشاره کرد و گفت: آن سهم اهل مشرق و یا اهل مغرب است؟! و آیا می توان سهمیه ایشان را از دریا نفی کرد؟ و اگر سهمیه هر یک معلوم شد آیا می توان به آن اشاره کرد و گفت این سهم فلان اقلیم از مشرق و یا بهمان اقلیم مغرب است؟ آیا می توان سهم ایشان را نفی کرد؟ و نیز اگر سهمیه چنین اقلیم هایی معلوم شده باشد، ولی آیا می توان به آن اشاره کرد و گفت سهمیه فلان دولت و فلان ملت و فلان شهرها این است؟ و نیز اگر برای عده ای سهمیه جدایی در نظر گرفتند، تا هنگامی که سهمیه تک تک افراد جدا نشده آیا می توان به آن اشاره کرد و گفت سهم فلان و بهمان این است و نیز آیا می توان سهمیه ایشان را نفی کرد، پس تا هنگامی که زید از آن آب ننوشید نمی توان آن کاسه را سهمیه زید دانست، و نیز نمی توان سهمیه زید را از آن کاسه نفی کرد. زیرا سهمیه زید با توجه به این اسم از حدی که سهمیه وی برداشته انتزاع می شود، و نه از هویت آب، لذا قصه در همه اشیای محدود چنین است و اصلا تا زمانی که سهمیه زید معلوم نشده و به مشخصات ممیزه تشخص نیافت نمی توان حکم به وجود آن کرد، اما می توان به آن احاطه کرد، زیرا احاطه به هویت ممکن است و لازم نیست هویت تشخص های گوناگون پذیرفته باشد، پس مثال ما برای این بود که ممکن است احاطه بر چیزی ممکن باشد ولی آن چیز هنوز تعین حدی پیدا نکرده باشد.

به عبارت دیگر: علم به هویت های اشیاء تعلق می گیرد و متعلق دانستن اشیاء در ماضی و