شرح زیارت جامعه کبیره ترجمه شموس الطالعه صفحه 144

1- 311. سوره اعراف، آیه 172.

2- 312. سوره طور، آیه 35.

3- 313. سوره مریم، آیه 67.

4- 314. سوره انسان، آیه 1.

5- 315. سوره طین، آیه 4 و 5.

«هُوَ الَّذِی أَنْشَأَکُمْ وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَهَ قَلِیلاً ما تَشْکُرُونَ»(1) یعنی: «اوست که شما را آفریده و گوش و چشمان و دلها برای شما قرار داد، بسیار کم سپاس گزاری می کنید» و آیه ای که به فرود و هبوط انسان به عالم اعیان اشاره می کند این است:

«وَ هُوَ الَّذِی ذَرَأَکُمْ فِی الْأَرْضِ وَ إِلَیهِ تُحْشَرُونَ»(2) یعنی: «اوست که شما را در زمین آفرید و به سوی او باز می گردید».

و آیه ای که به مراتب جسم انسان اشاره می کند این است:

«وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَهٍ مِنْ طِینٍ ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَهً فِی قَرارٍ مَکِینٍ ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَهَ عَلَقَهً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَهَ مُضْغَهً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَهَ عِظاماً...الخ»(3)؛ یعنی: هر آینه ما انسان را از گل خالص آفریدیم، آنگاه او را در مکانی آرام قرار دادیم سپس نطفه را علقه ( خون بسته) کردیم، و علقه را مضغه (و گوشت) قرار دادیم، آنگاه گوشت را استخوان کردیم...».

و به هر تنزل از هر عالمی و نزول از بالا به پایین نام خلق و آفرینش اطلاق شده است، بنابراین باید کوشید تا خلقت را مطابق همان مرتبه معنا کنیم و قرینه بر آن را به دست آوریم و بفهمیم که آیا مراد از خلقت، خلقت انشایی است و یا تدبیری؟ و یا خلقت فطرت است و یا جبله و یا خلقت صورت گرانه می باشد و یا خلقت ایجادی و یا دیگر معانی خلقت؟

چه این که اشتباه و اختلاط در این زمینه برای بسیاری پیش آمده و در بحث یاد شده نیز چنین اشتباهی شده است.

زیرا مراد از «خلق» در اخبار خلق طینت مومن از علیین و خلق طینت کافر از سجین، خلق جبله است، برای این که طینت به معنای جبله است، چنان که در قاموس گفت:

در معنای طینت

«الطین بالکسر معروف، و بهاء القطعه منه و د قرب د میاط و الخلقه و الجبله»؛ طین به کسر طاء گل که همه کس آن را می دانند، و با «طینه» به پاره ای از گل گفته می شود و نیز نام مکانی نزدیک دمیاط و نیز طینت به معنای خلقت و جبلت می باشد».

و فیروز آبادی در قاموس در ماده «ج ب ل» گفت: «و الجبله مثلثه و محرکه و کطمره