شرحی بر دعای ندبه صفحه 14

مرا خواجه بی دست و پا می پسندد ( 44 )

بحث علمی ! به موجب آیات و اءخبار وارده وجود موجودات و عروض بلایا و یا عطای نعمتها همگی ارتباط با قضا و قدر الهی دارد . و قضا در نزد علماء و حکماء عبارت از علم خداوند بوجود اشیاء و افعال است به نحوی که سزاوار است به نحو اءحسن نظام ایجاد شود ، و قـدر هـم عـبـارت اسـت از وجـود اءشـیـاء و اءفعال در خارج بهمان وجهی که در علم حق تقدیر شده است ( 45 ) .

تـوهـم نـشـود که اءفعال حق هم همانند اءفعال عباد محتاج به تصور است ، تا در ایجاد آن مـحـتـاج بـه فکر باشد . در روایت ( 46 ) است که شخص راوی از حضرت ابوالحسن ( امام مـوسـی کـاظـم ) عـلیـه السـلام دربـاره اراده خـدا و اراده مـخـلوق از آن بـزرگـوار سـؤ ال کرد ، حاصل و مضمون جواب امام چنین است که ! فرق است بین اراده خالق ، و اراده مخلوق . اراده مـخـلوق نـاشـی از تـصـور عـمـل و سود و زیان آن ، و ترجیح هر طرفی که نفع آن زیادتر باشد . که اگر انجام آن راجح و نفع در اقدام آن باشد ، در انجام آن اقدام نماید . و اگر ضرر و فسادش زیادتر باشد آنرا انجام ندهد ، و تصمیم بترک آن گیرد .

ولی اراده خـداونـد مـتـعـال مـسـبوق به تصور و تفکر نیست . و اراده اش عین ایجاد است . که باراده او محقق می شود . پس اراده همان ایجاد است ، که فرمود ! انما امره اذا اراد شیئا ان یقول له کن فیکون - یس آیه 83 - البته کار او وقتی که چیزی را اراده کند فقط همین است که بدان گوید ! باش پس وجود یابد . و این تاءخر ، تاءخر رتبتی است . و نیازی بفاصله و گفتن به زبان هم ندارد .

رفـع شـبهه ! چنانچه گفته شود که اگر وقوع هر چیزی مسبوق بقضاء و قدر است ، پس سـعـی و کوشش انسان چه فایده دارد ؟ که اگر مقدر باشد ، واقع خواهد شد . خواه اینکه انـسـان سـعـی کـنـد یـا نکند ، و اگر هم مقدر نباشد ، هر قدر کوشش شود نتیجه ندارد ، و واقع نخواهد شد . جواب این شبهه بطریق اجمال آن است که مقدرات دو قسم است مطلق و مقید . چه بسا ممکن است وقوع آن اءمر مقدر باشد ، ولی با اقدام شخص در انجام مقدمات آن ، که بـدون اقـدام شـخـص در انـجـام مـقـدمـات آن ، نـیـل بـه مـقـصـود حاصل نشود ( 47 ) .

الذین استخلصتهم لنفسک و دینک *

تـرجـمـه !

( آن اولیـائی کـه خالص نمودی ، و برگزیدی ، برای خود و دین خود ) .

شـرح ! ایـن جمله صفت اولیاء است . و اولیای خدا به موجب آیات و اخبار عدیده دارای مرتبه عالی و مقام شامخی هستند ، و خدا می فرماید ! الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هـم یـحـزنـون - یـونـس آیـه 62 - ( هـان بـدانید که اولیای خدا هیچ ترس و اندوهی نـدارنـد ) چـون راضـی بـقـضـای الهـی هـسـتند ، و بدنیا پای بند نیستند ، و بزخارف آن عـلاقـه نـدارنـد ، و از فـقـدان اءمـوال و مـراتـب دنـیـائی محزون نمی شوند ، و از مصیبات عـارضـه دلگـیـر نـمی باشند . و اینان از جمله کسانی هستند که بشارت بهشت بآنان داده شـده ان الذیـن قـالوا ربـنـا الله ثـم اسـتـقـامـوا تتنزل علیهم الملائکة الا تخافوا و لا تحزنوا و اءبشروا بالجنة التی کنتم توعدون - فـصـلت آیـه 30 - ( البـتـه آنـانـکـه گفتند پروردگار ما خدا است ، و بر گفته خود هم اسـتـوار بـودنـد ، مـلائکه بر آنان نازل می شوند و گویند نترسید و غم مخورید و مژده باد شما را به بهشتی که بشما وعده داده شده است ) ( 48 ) .

در مجلد 15 بحارالانوار ص 291 ( 49 ) از امیرالمومنین علیه السلام روایت شده ، که پس از تلاوت آیه ! الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون فرمود ! آیا مـی دانـیـد اولیـای خـدا چـه کـسانی هستند ؟ گفتند ! ای امیرالمومنین آنان چه کسانی هستند ؟ فرمود ! آن گروه ، ما هستیم ، و پیروان ما ( 50 ) و در نهج البلاغه می فرماید ! ان اولیـاء الله هـم الذیـن نـظـروا الی بـاطـن الدنـیـا اذا نـظـر النـاس الی ظاهرها . و اشـتغلوا باءجلها اذا اشتغل الناس بعاجلها ، فاماتوا منها ما خشوا ان یمیتهم ، و ترکوا منها مـا عـلمـوا انـه سیترکهم ، و راوا استکثار غیرهم منها استقلالا ، و درکهم لها فوتا ، اءعداء ما سـالم النـاس ، و سلم ما عادی الناس ، بهم علم الکتاب و به علموا ، و بهم قام الکتاب و بـه قـاموا ، لا یرون مرجوا فوق ما یرجون ، و لا مخوفا فوق ما یخافون ( 51 ) . که در بیان صفات اولیای خدا است که می فرماید ! اولیای خدا کسانی هستند که بباطن دنیا می نگرند ، وقتی که مردم نظر به ظاهر آن دارند . و به عاقبت و پایان آن پردازند ، وقـتـی مـردم بـه نـعمت های حاضر آن مشغولند ، و می میرانند از امور دنیا آنچه را که می تـرسـنـد آنان را بمیراند ( یعنی از آن اموری که موجب عذاب شود دوری می کنند ) ، و رها می کـنـنـد آنـچـه را کـه مـی دانـنـد آنـان را رهـا مـی کـنـد ( یـعـنـی آن عـلاقـه بـه مـال و اولاد و . . . کـه مـانـع فـوز و رسـتگاریشان می شود رها می کنند ) ، و می بینند بسیار بـهره بردن دیگران ( و دنیا پرستان ) را از دنیا همان کم بهره بردن است . و دریافتشان از دنـیـا بـاعـث از دسـت دادن ( سـعـادت آخـرت ) اسـت ، و اینان دشمنند آنچه را که مردم بآن عـلاقـمـنـدنـد ، و بـالعـکـس ، دوستند آنچه را که مردم با آن دشمنند ، و بوسیله آنان کتاب ( قـرآن ) دانـسـتـه شـود . و هـم بـوسیله کتاب ( فضل و شرف ) آنان شناخته شود . ( همانند آیـات مـودت و تـطهیر و ولایت و . . ) و کتاب ( قرآن ) به وسیله آنان بر پا شود ، بوسیله کتاب هم ، آنان بر پا بمانند ، و امید و آرزوئی بالاتر از امیدشان ، و ترسی بالاتر از تـرسشان نمی بینند . و البته این اوصاف از جمله اوصاف اءئمه معصومین علیهم السلام است .