حج از میقات تا میعاد صفحه 257

نیست، او را آزمایش می‌نماید، تا بدین وسیله تکبّر و خودبزرگ‌بینی را از دل‌های آنان بیرون بَرَد و در جان و روان آن‌ها، آرامش و تسلیم برقرار سازد و درهای فضل و رحمت خویش بر آنان بازگشاید و اسباب عفو و بخشایش را برای آنان هموار گرداند.

در بیان دیگری آن حضرت، فلسفه حج را، نشانه تواضع و کوچکی بندگان در برابر عظمت خداوند، و اعتراف به عزّت و قدرت پروردگار عالم می‌داند، و بالاخره حج را، عَلَم و علامت اسلام (که موجب برافراشته شدن شکوه) است، معرّفی نموده است. (1)

موضوع قرار داده شدن حج، نوعی امتحان و آزمایش برای بندگان را، امام صادق علیه السلام در پاسخ «ابن ابی‌العوجاء» بیان داشته، (2) تا زائران در موقع رفتن به حج، دقّت در صحّت انجام آن و آداب و اسرار آن، پیوسته این «ملاک آسمانی» را مورد توجّه داشته، لحظه‌ای از آن غافل نشوند و هم مخالفان و خورده‌گیران، در برابر چنین موازین متقن و محکمی سر تسلیم و خضوع فرود آورند و همگان از این عبادت بزرگ، درس آگاهی‌بخشی و سازندگی فکری و فرهنگی و علمی دریافت دارند و مورد آزمایش قرار گیرند.

2- شناخت عمومی‌

شناخت عمومی را به عنوان فلسفه عمیق دیگر حج، باید بدین ترتیب مورد توجّه قرار دهیم، که با مشاهده موج انسان‌های مختلف که با رنگ‌ها