- مقدّمه 1
- پیشگفتار 3
- بخش اوّل: زندگانی پرماجرای ابراهیم علیه السلام 5
- پیامبر بتشکن 5
- زندگی پرماجرای ابراهیم علیه السلام 5
- زادگاه و طفولیت ابراهیم 7
- مبارزه منطقی با بت پرستان 8
- مبارزه با گروههای مختلف بتپرست 8
- گفتگو با آزر 9
- مبارزه عملی با بت پرستان 10
- گفتگو با حاکم جبار! 10
- نبوت ابراهیم 10
- هجرت ابراهیم 11
- آخرین مرحله رسالت ابراهیم 12
- سرگذشت نوح وابراهیم علیهما السلام 14
- طرح جالب بتشکنی ابراهیم علیه السلام 21
- 1- آیا پیامبران هم توریه میکنند؟ 29
- نکتهها: 29
- 2- ابراهیم علیه السلام و قلب سلیم 30
- نقشههای مشرکان شکست میخورد 32
- خالق همه چیز او است 36
- ابراهیم علیه السلام نقشه نابودی بتها را میکشد 37
- 1- بتپرستی در اشکال گوناگون 42
- نکتهها: 42
- 2- گفتار بتپرستان و پاسخ ابراهیم علیه السلام 43
- برهان دندانشکن ابراهیم 44
- آنجا که آتش گلستان میشود 50
- نکتهها: 54
- 1- سببسازی و سببسوزی 54
- 2- نوجوان قهرمان 55
- 3- ابراهیم علیه السلام و نمرود 56
- دلایل توحید در آسمانها 57
- چگونگی استدلال ابراهیم بر توحید 63
- منظور از ظلم در اینجا چیست؟ 68
- هجرت ابراهیم علیه السلام از سرزمین بت پرستان 70
- تبعید یا هجرت؟ 72
- امامت اوج افتخار ابراهیم علیه السلام 75
- نکتهها: 76
- 1- منظور از کلمات چیست؟ 76
- اشاره 76
- 2- امام کیست؟ 77
- 3- فرق نبوت و امامت و رسالت 79
- 4- امامت یا آخرین سیر تکاملی ابراهیم علیه السلام 81
- 5- ظالم کیست؟ 81
- 6- امام از سوی خدا تعیین میشود 82
- 7- پاسخ به دو سئوال 83
- ابراهیم به تنهایی یک امت بود 84
- مقام والای ابراهیم در قرآن 90
- ابراهیم علیه السلام بنده مؤمن خدا 92
- ابراهیم علیه السلام انسان نمونه 95
- ابراهیم علیه السلام برای همه شما اسوه بود 99
- نکتهها: 104
- 1- الگوهای جاویدان 104
- 2- خداوند از همگان بینیاز است. 105
- 3- اصل اساسی «حب فی اللَّه» و «بغض فی اللَّه» 106
- «ابراهیم علیه السلام و موهبتهای الهی» 107
- اشاره 107
- 1- فرزندان پیامبر 114
- 3- اهمیت فرزندان صالح در معرفی شخصیت انسان 116
- 2- چرا نام این پیامبران در سه گروه در سه آیه بیان شده است؟ 116
- 4- پاسخ به یک ایراد 117
- دعاهای ابراهیم علیه السلام 117
- دعاهای سازنده ابراهیم بتشکن علیه السلام 119
- 2- امنیت سرزمین مکه: 122
- نکتهها: 122
- 1- آیا مکه در آن زمان شهر بود؟ 122
- 3- چرا ابراهیم علیه السلام تقاضای دوری از بت پرستی میکند؟ 123
- 4- تابعان ابراهیم علیه السلام کیانند؟ 124
- 5- وادی غیر ذی ذرع و حرم امن خدا 125
- 6- تقاضاهای هفتگانه ابراهیم علیه السلام 126
- 7- آیا ابراهیم علیه السلام برای پدرش دعا میکند؟ 127
- آیا آزر پدر ابراهیم علیه السلام بود؟ 128
- خواستههای ابراهیم علیه السلام از پیشگاه پروردگار 132
- ابراهیم خانه کعبه را بنا میکند 134
- نکتهها: 137
- 1- هدف بعثت پیامبران 137
- 2- تعلیم مقدم است یا تربیت؟ 138
- ابراهیم علیه السلام در قربانگاه 139
- 3- پیامبری از میان خود آنها 139
- 1- ذبیح اللَّه کیست؟ 147
- نکتهها: 147
- 3- چگونه خواب ابراهیم علیه السلام میتوانست حجت باشد؟ 150
- 2- آیا ابراهیم علیه السلام مأمور به ذبح فرزند بود؟ 150
- 4- وسوسههای شیطان در روح بزرگ ابراهیم علیه السلام اثر نگذاشت 151
- 5- فلسفه تکبیرات در منی 152
- 6- حج یک عبادت مهم انسانساز 153
- بخش دوّم: احکام و اسرار حج 156
- اشاره 156
- اهمیت حج 156
- 1- اهمیت حج در میان وظایف اسلامی! 161
- محتوای سوره حج 162
- فضیلت تلاوت سوره حج 163
- مانعان خانه خدا! 164
- نکتهها: 165
- اشاره 165
- 4- منظور از مسجدالحرام در این آیه چیست؟ 167
- 5- الحاد به ظلم چیست؟ 167
- دعوت عام برای حج! 168
- اقسام حج 174
- قسمتی از احکام مهم حج 175
- چرا بعضی حج تمتع را به فراموشی سپردهاند؟ 180
- بهترین زاد و توشه 182
- نکتهها 188
- بخش مهم دیگری از مناسک حج 191
- نکته 196
- تعظیم شعایر الهی نشانه تقوای دلها است 197
- هشت دستور در یک آیه 203
- «قربانی» 205
- قربانی برای چیست؟ 208
- تکلیف گوشتهای قربانی در عصر ما 213
- سعی بین صفا و مروه 214
- شأن نزول: 215
- اعمال جاهلان نباید مانع کار مثبت گردد 216
- 1- صفا و مروه 217
- نکتهها 217
- 2- قسمتی از اسرار سعی صفا و مروه 218
- 3- پاسخ به یک سؤال 221
- «حج و یاد خدا» 222
- 4- تطوع چیست؟ 222
- 5- شکرگزاری خداوند 222
- شأن نزول: 223
- آخرین سخن درباره حج 228
- نکتهها 231
- 1- ایام معلومات چیست؟ 231
- 2- ذکر خداوند در سرزمین منا 232
- 3- «استلام حجر» 233
- 4- «برائت از مشرکان در حج» 235
- پیمانهای مشرکان الغا میشود 236
- اشاره 239
- آنها که پیمانشان محترم است 239
- 1- حج اکبر کدام است؟ 240
- 2- مواد چهارگانهای که در آن روز اعلام شد 241
- 1- بعد اخلاقی حج 243
- فلسفه و اسرار عمیق حج! 243
- اشاره 243
- 2- بعد سیاسی حج 244
- 3- بعد فرهنگی 246
- 4- بعد اقتصادی حج 247
- بخش سوّم: مکّه معظّمه 249
- نخستین خانه مردم 249
- منظور از بکّه چیست؟ 253
- توسعه مسجدالحرام 253
- 2- هدی للعالمین 255
- امتیازات خانه کعبه: 255
- 1- مبارکا 255
- 3- فیه آیات بینات مقام ابراهیم 256
- 4- و من دخله کان آمنا 256
- عمران مسجد در صلاحیت همهکس نیست 258
- اشاره 258
- 2- عمل خالص تنها از ایمان سرچشمه میگیرد. 260
- 1- منظور از عمران چیست؟ 260
- 5- اهمیت بنای مساجد 261
- 3- پاسداران شجاع 261
- 4- آیا تنها مسجدالحرام منظور است؟ 261
- مقیاس افتخار و فضیلت 262
- شأن نزول: 263
- تفسیر: 264
- اشاره 264
- 1- تحریف تاریخ: 266
- نخستین مهاجران اسلام 269
- شأن نزول: نخستین مهاجران اسلام 271
- کینهتوزی یهود و نرمش نصاری 275
- حرم امن 277
- شأن نزول: 278
- سوگند به این شهر مقدس 281
- سوره فیل 286
- محتوی و فضیلت سوره فیل 287
- داستان اصحاب الفیل 288
- شأن نزول: 288
- با ابرهه گو کز پی تعجیل نیاید! 293
- 1- معجزه بینظیر! این خانه را صاحبی است! 295
- نکتهها: 295
- 2- سختترین مجازات با کمترین وسیله! 297
- 3- اهداف داستان فیل 298
- محتوی و فضیلت تلاوت سوره قریش 299
- سوره قریش 299
- 4- یک رویداد مسلم تاریخی 299
- پروردگار این خانه را باید عبادت کرد 301
- سوره اسراء 304
- معراج 304
- 1- نامهای این سوره و محل نزول آن 304
- 2- فضیلت این سوره 306
- 3- محتوای این سوره در یک نگاه کوتاه 306
- معراجگاه پیامبر صلی الله علیه و آله 308
- مساله معراج 311
- 1- معراج از نظر قرآن و حدیث 311
- آیا معراج جسمانی بوده یا روحانی؟ 314
- هدف معراج 315
- معراج و علوم روز 316
- دومین دیدار! 318
- 1- معراج یک واقعیت مسلم است 323
- نکتهها: 323
- 4- معراج در روایات اسلامی 324
- 3- معراج و بهشت 324
- 2- هدف معراج 324
- 5- گوشهای از گفتگوهای خداوند با پیامبرش صلی الله علیه و آله در شب معراج: 327
- قیام از امّ القری 331
- وحی و هدف نهایی از آن 333
- نامگذاری مکه بهام القری 334
- آغاز وحی 337
- شأن نزول: 338
- بخوان به نام پروردگارت 340
- نکتهها: 343
- 1- آغاز وحی همراه با آغاز یک حرکت علمی بود 343
- 2- ذکر خداوند در هر حال 345
- 3- پیامبر اسلام قبل از نبوت چه آئینی داشت؟ 346
- پاسخ به یک سؤال 347
- ابی لهب 348
- یک نکته ادبی 348
- سوره تبّت 348
- محتوی و فضیلت سوره تبت 349
- شأن نزول سوره 350
- بریده باد دست ابو لهب! 351
- باز هم نشانه دیگری از اعجاز قرآن 356
- پاسخ به یک سؤال 356
- نکتهها: 356
- همیشه نزدیکان بی بصر دورند! 357
- ایمان ابوطالب و جنجالی که در این زمینه برپا کردهاند! 359
- پیشگامان در اسلام 363
- اشاره 363
- 1- موقعیت پیشگامان 365
- 3- نخستین مسلمان چه کسی بود؟ 366
- 2- تابعین چه اشخاصی بودند؟ 366
- 4- آیا همه صحابه افراد صالحی بودند؟ 369
- فتح مکه بزرگترین پیروزی اسلام 373
- محتوی و فضیلت سوره نصر 373
- بخش چهارم: مدینه منوره 380
- اولین مسجد در مدینه 380
- شأن نزول: 383
- درس بزرگ 387
- نفی به تنهایی کافی نیست! 388
- اذان، شعار بزرگ اسلام 389
- اذان از طریق وحی به پیغمبر صلی الله علیه و آله رسید. 391
- نماز جمعه 392
- شأن نزول: 393
- بزرگترین اجتماع عبادی سیاسی هفته 394
- 1- نخستین نماز جمعه در اسلام 398
- نکتهها: 398
- 2- اهمیت نماز جمعه 399
- 3- فلسفه نماز عبادی سیاسی جمعه 400
- 4- آداب نماز جمعه و محتوای خطبهها 403
- 5- شرایط وجوب نماز جمعه 405
- مهاجرین و انصار 406
- نکته: صحابه در میزان قرآن و تاریخ 415
- تغییر قبله 415
- شأن نزول: 416
- به هر سو رو کنید، خدا آنجا است! 417
- اسرار تغییر قبله 418
- 1- فلسفه قبله 418
- 2- تعبیر به وجهاللَّه 418
- نکتهها: 418
- 3- صحت نماز در هرجهت 418
- ماجرای تغییر قبله 419
- نکتهها: 420
- امت وسط 421
- 1- اسرار تغییر قبله 422
- نکتهها: 422
- 2- امت اسلامی یک امت میانه 425
- 3- امتی که میتواند از هر نظر الگو باشد 426
- همه جا رو به سوی کعبه کنید 427
- 4- تفسیر جمله لنعلم 427
- 1- نظم آیات 429
- نکتهها 429
- 3 معنی شطر 430
- 2- انتظار دردناک! 430
- 4- خطاب همگانی 431
- 5- آیا تغییر قبله به خاطر خشنودی پیامبر بود؟ 431
- 6- کعبه مرکز یک دایره بزرگ 432
- آنها به هیچ قیمت راضی نمیشوند 432
- هر امتی قبلهای دارد 434
- نکتهها 436
- 1- آن روز که یاران مهدی علیه السلام جمع میشوند، 436
- تنها از خدا بترس 437
- 2- تفسیر جمله و لکل وجهة هو مولیها 437
- غزوه بدر نخستین درگیری مسلحانه اسلام و کفر 440
- درسهای آموزنده در میدان بدر 448
- آیا فرشتگان جنگیدند؟ 451
- فرار از جهاد ممنوع! 454
- شنوندگان ناشنوا! 462
- انفال 467
- شان نزول: 468
- انفال چیست؟ 469
- پنج صفت ویژه مؤمنان 473
- جنگ احد 478
- گزارش به موقع عباس 481
- سرچشمه وقوع جنگ 481
- پیغمبر صلی الله علیه و آله با مسلمانان مشورت میکند 481
- مسلمانان برای دفاع آماده میشوند 483
- جنگ شروع شد 484
- چه کسی با صدای بلند گفت محمد صلی الله علیه و آله کشته شد؟ 485
- نتایج جنگ احد 486
- شان نزول 487
- بررسی کوتاهی در علل شکست احد 490
- میدان پرورش و تربیت 490
- سخنان تو خالی 490
- شأن نزول: 491
- فرد پرستی ممنوع 491
- مجاهدان پیشین 493
- اخطارهای مکرر 495
- شکست پس از پیروزی 496
- گناه سرچشمه گناه دیگر است 498
- بهرهبرداری منافقان 499
- فرمان عفو عمومی 500
- با چه اشخاصی مشورت کنیم؟ 501
- وظیفه مشاور 501
- نتیجه توکل 502
- هرگونه خیانتی ممنوع 503
- آنها که در جهاد شرکت نکردند 504
- یک روش مؤثر تربیتی 506
- بررسی دیگری روی جنگ احد 506
- باید صفوف مشخص شود 508
- گفتههای بی اساس منافقان 509
- زندگان جاوید 510
- مرحله خطرناک جنگ 511
- غزوه حمراء الاسد 514
- تسلیت به پیامبر صلی الله علیه و آله 518
- سنگین بارها 519
- مسلمانان تصفیه میشوند 521
- پیامبر صلی الله علیه و آله را تنها نگذارید! 522
- شأن نزول: 523
- سرسختی منافقان داخلی 528
- پایان توطئه یهود بنینضیر در مدینه 531
- آزمایش بزرگ الهی در میدان احزاب 533
- منافقان و ضعیف الایمانها در صحنه احزاب 534
- غزوه بنی قریظه یک پیروزی بزرگ دیگر 545
- عمرة القضاء 547
- صلح حدیبیّه 548
- شأن نزول: 550
- محتوای سوره فتح 554
- صلح حدیبیّه و فتح خیبر 554
- فضیلت تلاوت سوره فتح 556
- فتح المبین! 557
- داستان صلح حدیبیه 558
- پیامدهای سیاسی و اجتماعی و مذهبی صلح حدیبیه 559
- جنگ حنین 561
- انبوه جمعیت به تنهایی کاری نمیکند 562
- 1- غزوه عبرتانگیز حنین 564
- 2- چه کسانی فرار کردند؟ 566
- 3- ایمان و آرامش 567
- مباهله 569
- شأن نزول: 570
- 3- پاسخ به یک سؤال 572
- 4- نوههای دختری فرزندان ما هستند. 573
- 5- آیا مباهله یک حکم عمومی است؟ 575
- غدیر خم 576
- شان نزول 584
- آیه ولایت 584
- پاسخ به هشت ایراد مخالفان بر آیه ولایت 587
- شهادت احادیث و مفسران و مورخان 588
- یک سؤال لازم: 589
- اعتدال در استفاده از گوشت 591
- روز اکمال دین کدام روز است؟ 591
- 1- دعوت به مباهله یک دلیل روشن بر حقانیت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله 593
- مباهله با مسیحیان نجران 593
- 2- مباهَلَه سند زندهای برای عظمت اهل بیت: 593
- چهارم: چگونه اعمال زشت در نظر زیبا جلوه میکند؟ 598
- دوّم: مفهوم و فلسفه نسیء در جاهلیت 598
- سوّم: وحدت کلمه در برابر دشمن 598
- اوّل: فلسفه ماههای حرام 598
- آتش بس اجباری 599
- 2- اهداف جهاد در اسلام 600
- 3- چرا فرمان جهاد در مدینه نازل شد؟ 600
- فرمان جنگ با ستمکاران 600
- 1- مسأله جهاد در اسلام 600
- 4- «ممنوعیت جهاد در ماههای حرام» 600
- نکتهها 600
- 3- پیامدهای غزوه بنی قریظه 602
- 4- تعبیرات پر معنی آیات 602
- 2- ماجرای غزوه بنی قریظه 602
- نکتهها: 602
- 1- ریشه اصلی غزوه بنی قریظه 602
- 3- بسیار یاد خدا کنید 603
- 2- پیامبر صلی الله علیه و آله 603
- 1- نکات مهمی از جنگ احزاب 605
- نکتهها: 605
- 2- توطئههای امروز یهود 610
- جنگ احزاب 610
- نکتهها: 610
- 1- لشکرهای نامریی خدا! 610
- شان نزول: 610
- یک نکته ادبی 616
- پاسخ به یک سؤال 616
- تأثیر سریع تربیت الهی 617
- شاهدی بر بقای روح 618
- شورای عمر 621
- مرحله تصمیم نهایی 621
- دستور به مشورت 622
- اهمیت مشاوره در اسلام 622
- وسوسههای جاهلیت 624
- پیروزی از طریق ترس دشمن 626
این حدیث نشان میدهد که تبعیت از مکتب و پیوند برنامهها سبب ورود به خانواده از نظر معنوی میشود.
در حدیث دیگری از امام امیر المؤمنین علی علیه السلام میخوانیم که فرمود: «نَحْنُ آلَ إِبْراهِیم أَ فَتَرْغَبُونَ عَنْ مِلَّةِ إِبْراهِیم وَ قَدْ قالَ اللَّهُ تَعالی فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی» (1)
«ما خاندان ابراهیم علیه السلام هستیم. آیا از ملت و آیین ابراهیم علیه السلام رو میگردانید؟ در حالی که خداوند (از قول ابراهیم علیه السلام چنین نقل میکند) هر کس از من پیروی کند او از من است».
5- وادی غیر ذی ذرع و حرم امن خدا
کسانی که به مکه رفتهاند، به خوبی میدانند خانه خدا و مسجدالحرام و به طورکلی مکه در لابه لای یک مشت کوههای خشک و بی آب و علف قرار گرفته است، گویی صخرهها را قبلا در تنور داغی بریان و بعد بر جای خود نصب نمودهاند.
در عین حال این سرزمین خشک و سوزان، بزرگترین مرکز عبادت و پر سابقهترین کانون توحید در روی زمین است، به علاوه حرم امن خدا است و همانگونه که گفتیم هم دارای امنیت تکوینی و هم تشریعی است.
در اینجا برای بسیاری این سؤال پیش میآید که چرا چنین مرکز مهمی را خداوند در چنان سرزمینی قرار داده؟ علی علیه السلام در خطبه قاصعه با رساترین عبارات و زیباترین تعبیرات، فلسفه این انتخاب را بیان فرموده است:
«... وَضَعَهُ بِأَوْعَرِ بِقَاعِ الْأَرْضِ حَجَراً وَ أَقَلِّ نَتَائِقِ الدُّنْیَا مَدَراً ... بَیْنَ جِبَالٍ خَشِنَةٍ وَ رِمَالٍ دَمِثَةٍ ... وَ لَوْ أَرَادَ سُبْحَانَهُ أَنْ یَضَعَ بَیْتَهُ الْحَرَامَ وَ مَشَاعِرَهُ الْعِظَامَ بَیْنَ جَنَّاتٍ وَ أَنْهَارٍ وَ سَهْلٍ وَ قَرَارٍ جَمَّ الْأَشْجَارِ دَانِیَ الثِّمَارِ مُلْتَفَّ الْبُنَی مُتَّصِلَ الْقُرَی بَیْنَ بُرَّةٍ سَمْرَاءَ وَ رَوْضَةٍ خَضْرَاءَ وَ أَرْیَافٍ مُحْدِقَةٍ وَ عِرَاصٍ مُغْدِقَةٍ وَ رِیَاضٍ نَاضِرَةٍ وَ طُرُقٍ عَامِرَةٍ لَکَانَ قَدْ صَغُرَ قَدْرُ الْجَزَاءِ عَلَی حَسَبِ ضَعْفِ الْبَلاءِ وَ لَوْ کَانَ الْإِسَاسُ الْمَحْمُولُ عَلَیْهَا وَ الْأَحْجَارُ الْمَرْفُوعُ بِهَا بَیْنَ زُمُرُّدَةٍ خَضْرَاءَ وَ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ وَ نُورٍ
1- 1. بحارالأنوار، ج 32، ص 96.