حج وحرمین شریفین در تفسیر نمونه صفحه 448

در آخرین آیه باز هم به‌طور آشکارتر، پرده از روی مطلب بر می‌دارد که هدف اصلی این برنامه (درگیری مسلمانان با لشکر دشمن در میدان بدر) این بود که: «حق یعنی توحید و اسلام و عدالت و آزادی بشر از چنگال خرافات و اسارت‌ها و مظالم رها و زمینه‌های تثبیت و جای‌گیری آن فراهم شود و باطل یعنی شرک و کفر و بی ایمانی و ظلم و فساد ابطال شود و از میان برود. هر چند مشرکان مجرم و مجرمان مشرک مایل نباشند»؛ لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَ یُبْطِلَ الْباطِلَ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ.

آیا این آیه تأکید همان مطلبی است که در آیه پیش گفته شد؟ همان‌طور که در نظر ابتدایی به چشم می‌خورد؟ یا مطلب جدیدی را در بر دارد؟ بعضی از مفسران مانند فخر رازی در تفسیر کبیر و نویسنده المنار در تفسیرش چنین گفته‌اند که حق در آیه قبل، اشاره به پیروزی مسلمانان در جنگ بدر بود، اما حق در آیه دوم اشاره به پیروزی اسلام و قرآن است که نتیجه پیروزی نظامی در جنگ بدر بود و به این ترتیب، پیروزی نظامی در آن شرایط خاص مقدمه پیروزی هدف و مکتب بود.

این احتمال نیز هست که آیه قبل اشاره به اراده خدا (اراده تشریعی که در شکل فرمان پیامبر صلی الله علیه و آله آشکار شد) بوده باشد و آیه اخیر اشاره به نتیجه این حکم و فرمان باشد (1).

درس‌های آموزنده در میدان بدر

إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجابَ لَکُمْ أَنِّی مُمِدُّکُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلائِکَةِ مُرْدِفِینَ (9) وَ ما جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشْری وَ لِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُکُمْ وَ مَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (10) إِذْ یُغَشِّیکُمُ النُّعاسَ أَمَنَةً مِنْهُ وَ یُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً لِیُطَهِّرَکُمْ بِهِ وَ یُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّیْطانِ وَ لِیَرْبِطَ عَلی قُلُوبِکُمْ وَ یُثَبِّتَ بِهِ اْلأَقْدامَ (11)

1- 1- تفسیر نمونه، ج 7، ص 101.