- مقدّمه 1
- پیشگفتار 3
- بخش اوّل: زندگانی پرماجرای ابراهیم علیه السلام 5
- پیامبر بتشکن 5
- زندگی پرماجرای ابراهیم علیه السلام 5
- زادگاه و طفولیت ابراهیم 7
- مبارزه منطقی با بت پرستان 8
- مبارزه با گروههای مختلف بتپرست 8
- گفتگو با آزر 9
- نبوت ابراهیم 10
- گفتگو با حاکم جبار! 10
- مبارزه عملی با بت پرستان 10
- هجرت ابراهیم 11
- آخرین مرحله رسالت ابراهیم 12
- سرگذشت نوح وابراهیم علیهما السلام 14
- طرح جالب بتشکنی ابراهیم علیه السلام 21
- نکتهها: 29
- 1- آیا پیامبران هم توریه میکنند؟ 29
- 2- ابراهیم علیه السلام و قلب سلیم 30
- نقشههای مشرکان شکست میخورد 32
- خالق همه چیز او است 36
- ابراهیم علیه السلام نقشه نابودی بتها را میکشد 37
- 1- بتپرستی در اشکال گوناگون 42
- نکتهها: 42
- 2- گفتار بتپرستان و پاسخ ابراهیم علیه السلام 43
- برهان دندانشکن ابراهیم 44
- آنجا که آتش گلستان میشود 50
- نکتهها: 54
- 1- سببسازی و سببسوزی 54
- 2- نوجوان قهرمان 55
- 3- ابراهیم علیه السلام و نمرود 56
- دلایل توحید در آسمانها 57
- چگونگی استدلال ابراهیم بر توحید 63
- منظور از ظلم در اینجا چیست؟ 68
- هجرت ابراهیم علیه السلام از سرزمین بت پرستان 70
- تبعید یا هجرت؟ 72
- امامت اوج افتخار ابراهیم علیه السلام 75
- 1- منظور از کلمات چیست؟ 76
- اشاره 76
- نکتهها: 76
- 2- امام کیست؟ 77
- 3- فرق نبوت و امامت و رسالت 79
- 4- امامت یا آخرین سیر تکاملی ابراهیم علیه السلام 81
- 5- ظالم کیست؟ 81
- 6- امام از سوی خدا تعیین میشود 82
- 7- پاسخ به دو سئوال 83
- ابراهیم به تنهایی یک امت بود 84
- مقام والای ابراهیم در قرآن 90
- ابراهیم علیه السلام بنده مؤمن خدا 92
- ابراهیم علیه السلام انسان نمونه 95
- ابراهیم علیه السلام برای همه شما اسوه بود 99
- نکتهها: 104
- 1- الگوهای جاویدان 104
- 2- خداوند از همگان بینیاز است. 105
- 3- اصل اساسی «حب فی اللَّه» و «بغض فی اللَّه» 106
- اشاره 107
- «ابراهیم علیه السلام و موهبتهای الهی» 107
- 1- فرزندان پیامبر 114
- 3- اهمیت فرزندان صالح در معرفی شخصیت انسان 116
- 2- چرا نام این پیامبران در سه گروه در سه آیه بیان شده است؟ 116
- 4- پاسخ به یک ایراد 117
- دعاهای ابراهیم علیه السلام 117
- دعاهای سازنده ابراهیم بتشکن علیه السلام 119
- 2- امنیت سرزمین مکه: 122
- 1- آیا مکه در آن زمان شهر بود؟ 122
- نکتهها: 122
- 3- چرا ابراهیم علیه السلام تقاضای دوری از بت پرستی میکند؟ 123
- 4- تابعان ابراهیم علیه السلام کیانند؟ 124
- 5- وادی غیر ذی ذرع و حرم امن خدا 125
- 6- تقاضاهای هفتگانه ابراهیم علیه السلام 126
- 7- آیا ابراهیم علیه السلام برای پدرش دعا میکند؟ 127
- آیا آزر پدر ابراهیم علیه السلام بود؟ 128
- خواستههای ابراهیم علیه السلام از پیشگاه پروردگار 132
- ابراهیم خانه کعبه را بنا میکند 134
- نکتهها: 137
- 1- هدف بعثت پیامبران 137
- 2- تعلیم مقدم است یا تربیت؟ 138
- 3- پیامبری از میان خود آنها 139
- ابراهیم علیه السلام در قربانگاه 139
- نکتهها: 147
- 1- ذبیح اللَّه کیست؟ 147
- 2- آیا ابراهیم علیه السلام مأمور به ذبح فرزند بود؟ 150
- 3- چگونه خواب ابراهیم علیه السلام میتوانست حجت باشد؟ 150
- 4- وسوسههای شیطان در روح بزرگ ابراهیم علیه السلام اثر نگذاشت 151
- 5- فلسفه تکبیرات در منی 152
- 6- حج یک عبادت مهم انسانساز 153
- بخش دوّم: احکام و اسرار حج 156
- اهمیت حج 156
- اشاره 156
- 1- اهمیت حج در میان وظایف اسلامی! 161
- محتوای سوره حج 162
- فضیلت تلاوت سوره حج 163
- مانعان خانه خدا! 164
- نکتهها: 165
- اشاره 165
- 4- منظور از مسجدالحرام در این آیه چیست؟ 167
- 5- الحاد به ظلم چیست؟ 167
- دعوت عام برای حج! 168
- اقسام حج 174
- قسمتی از احکام مهم حج 175
- چرا بعضی حج تمتع را به فراموشی سپردهاند؟ 180
- بهترین زاد و توشه 182
- نکتهها 188
- بخش مهم دیگری از مناسک حج 191
- نکته 196
- تعظیم شعایر الهی نشانه تقوای دلها است 197
- هشت دستور در یک آیه 203
- «قربانی» 205
- قربانی برای چیست؟ 208
- تکلیف گوشتهای قربانی در عصر ما 213
- سعی بین صفا و مروه 214
- شأن نزول: 215
- اعمال جاهلان نباید مانع کار مثبت گردد 216
- 1- صفا و مروه 217
- نکتهها 217
- 2- قسمتی از اسرار سعی صفا و مروه 218
- 3- پاسخ به یک سؤال 221
- 4- تطوع چیست؟ 222
- 5- شکرگزاری خداوند 222
- «حج و یاد خدا» 222
- شأن نزول: 223
- آخرین سخن درباره حج 228
- نکتهها 231
- 1- ایام معلومات چیست؟ 231
- 2- ذکر خداوند در سرزمین منا 232
- 3- «استلام حجر» 233
- 4- «برائت از مشرکان در حج» 235
- پیمانهای مشرکان الغا میشود 236
- اشاره 239
- آنها که پیمانشان محترم است 239
- 1- حج اکبر کدام است؟ 240
- 2- مواد چهارگانهای که در آن روز اعلام شد 241
- 1- بعد اخلاقی حج 243
- اشاره 243
- فلسفه و اسرار عمیق حج! 243
- 2- بعد سیاسی حج 244
- 3- بعد فرهنگی 246
- 4- بعد اقتصادی حج 247
- بخش سوّم: مکّه معظّمه 249
- نخستین خانه مردم 249
- توسعه مسجدالحرام 253
- منظور از بکّه چیست؟ 253
- 2- هدی للعالمین 255
- امتیازات خانه کعبه: 255
- 1- مبارکا 255
- 3- فیه آیات بینات مقام ابراهیم 256
- 4- و من دخله کان آمنا 256
- عمران مسجد در صلاحیت همهکس نیست 258
- اشاره 258
- 2- عمل خالص تنها از ایمان سرچشمه میگیرد. 260
- 1- منظور از عمران چیست؟ 260
- 3- پاسداران شجاع 261
- 4- آیا تنها مسجدالحرام منظور است؟ 261
- 5- اهمیت بنای مساجد 261
- مقیاس افتخار و فضیلت 262
- شأن نزول: 263
- اشاره 264
- تفسیر: 264
- 1- تحریف تاریخ: 266
- نخستین مهاجران اسلام 269
- شأن نزول: نخستین مهاجران اسلام 271
- کینهتوزی یهود و نرمش نصاری 275
- حرم امن 277
- شأن نزول: 278
- سوگند به این شهر مقدس 281
- سوره فیل 286
- محتوی و فضیلت سوره فیل 287
- داستان اصحاب الفیل 288
- شأن نزول: 288
- با ابرهه گو کز پی تعجیل نیاید! 293
- 1- معجزه بینظیر! این خانه را صاحبی است! 295
- نکتهها: 295
- 2- سختترین مجازات با کمترین وسیله! 297
- 3- اهداف داستان فیل 298
- سوره قریش 299
- محتوی و فضیلت تلاوت سوره قریش 299
- 4- یک رویداد مسلم تاریخی 299
- پروردگار این خانه را باید عبادت کرد 301
- معراج 304
- سوره اسراء 304
- 1- نامهای این سوره و محل نزول آن 304
- 2- فضیلت این سوره 306
- 3- محتوای این سوره در یک نگاه کوتاه 306
- معراجگاه پیامبر صلی الله علیه و آله 308
- 1- معراج از نظر قرآن و حدیث 311
- مساله معراج 311
- آیا معراج جسمانی بوده یا روحانی؟ 314
- هدف معراج 315
- معراج و علوم روز 316
- دومین دیدار! 318
- 1- معراج یک واقعیت مسلم است 323
- نکتهها: 323
- 2- هدف معراج 324
- 3- معراج و بهشت 324
- 4- معراج در روایات اسلامی 324
- 5- گوشهای از گفتگوهای خداوند با پیامبرش صلی الله علیه و آله در شب معراج: 327
- قیام از امّ القری 331
- وحی و هدف نهایی از آن 333
- نامگذاری مکه بهام القری 334
- آغاز وحی 337
- شأن نزول: 338
- بخوان به نام پروردگارت 340
- نکتهها: 343
- 1- آغاز وحی همراه با آغاز یک حرکت علمی بود 343
- 2- ذکر خداوند در هر حال 345
- 3- پیامبر اسلام قبل از نبوت چه آئینی داشت؟ 346
- پاسخ به یک سؤال 347
- یک نکته ادبی 348
- ابی لهب 348
- سوره تبّت 348
- محتوی و فضیلت سوره تبت 349
- شأن نزول سوره 350
- بریده باد دست ابو لهب! 351
- پاسخ به یک سؤال 356
- باز هم نشانه دیگری از اعجاز قرآن 356
- نکتهها: 356
- همیشه نزدیکان بی بصر دورند! 357
- ایمان ابوطالب و جنجالی که در این زمینه برپا کردهاند! 359
- پیشگامان در اسلام 363
- اشاره 363
- 1- موقعیت پیشگامان 365
- 3- نخستین مسلمان چه کسی بود؟ 366
- 2- تابعین چه اشخاصی بودند؟ 366
- 4- آیا همه صحابه افراد صالحی بودند؟ 369
- فتح مکه بزرگترین پیروزی اسلام 373
- محتوی و فضیلت سوره نصر 373
- بخش چهارم: مدینه منوره 380
- اولین مسجد در مدینه 380
- شأن نزول: 383
- درس بزرگ 387
- نفی به تنهایی کافی نیست! 388
- اذان، شعار بزرگ اسلام 389
- اذان از طریق وحی به پیغمبر صلی الله علیه و آله رسید. 391
- نماز جمعه 392
- شأن نزول: 393
- بزرگترین اجتماع عبادی سیاسی هفته 394
- 1- نخستین نماز جمعه در اسلام 398
- نکتهها: 398
- 2- اهمیت نماز جمعه 399
- 3- فلسفه نماز عبادی سیاسی جمعه 400
- 4- آداب نماز جمعه و محتوای خطبهها 403
- 5- شرایط وجوب نماز جمعه 405
- مهاجرین و انصار 406
- نکته: صحابه در میزان قرآن و تاریخ 415
- تغییر قبله 415
- شأن نزول: 416
- به هر سو رو کنید، خدا آنجا است! 417
- 2- تعبیر به وجهاللَّه 418
- اسرار تغییر قبله 418
- 3- صحت نماز در هرجهت 418
- نکتهها: 418
- 1- فلسفه قبله 418
- ماجرای تغییر قبله 419
- نکتهها: 420
- امت وسط 421
- 1- اسرار تغییر قبله 422
- نکتهها: 422
- 2- امت اسلامی یک امت میانه 425
- 3- امتی که میتواند از هر نظر الگو باشد 426
- همه جا رو به سوی کعبه کنید 427
- 4- تفسیر جمله لنعلم 427
- 1- نظم آیات 429
- نکتهها 429
- 2- انتظار دردناک! 430
- 3 معنی شطر 430
- 4- خطاب همگانی 431
- 5- آیا تغییر قبله به خاطر خشنودی پیامبر بود؟ 431
- 6- کعبه مرکز یک دایره بزرگ 432
- آنها به هیچ قیمت راضی نمیشوند 432
- هر امتی قبلهای دارد 434
- نکتهها 436
- 1- آن روز که یاران مهدی علیه السلام جمع میشوند، 436
- تنها از خدا بترس 437
- 2- تفسیر جمله و لکل وجهة هو مولیها 437
- غزوه بدر نخستین درگیری مسلحانه اسلام و کفر 440
- درسهای آموزنده در میدان بدر 448
- آیا فرشتگان جنگیدند؟ 451
- فرار از جهاد ممنوع! 454
- شنوندگان ناشنوا! 462
- انفال 467
- شان نزول: 468
- انفال چیست؟ 469
- پنج صفت ویژه مؤمنان 473
- جنگ احد 478
- سرچشمه وقوع جنگ 481
- گزارش به موقع عباس 481
- پیغمبر صلی الله علیه و آله با مسلمانان مشورت میکند 481
- مسلمانان برای دفاع آماده میشوند 483
- جنگ شروع شد 484
- چه کسی با صدای بلند گفت محمد صلی الله علیه و آله کشته شد؟ 485
- نتایج جنگ احد 486
- شان نزول 487
- سخنان تو خالی 490
- بررسی کوتاهی در علل شکست احد 490
- میدان پرورش و تربیت 490
- شأن نزول: 491
- فرد پرستی ممنوع 491
- مجاهدان پیشین 493
- اخطارهای مکرر 495
- شکست پس از پیروزی 496
- گناه سرچشمه گناه دیگر است 498
- بهرهبرداری منافقان 499
- فرمان عفو عمومی 500
- با چه اشخاصی مشورت کنیم؟ 501
- وظیفه مشاور 501
- نتیجه توکل 502
- هرگونه خیانتی ممنوع 503
- آنها که در جهاد شرکت نکردند 504
- یک روش مؤثر تربیتی 506
- بررسی دیگری روی جنگ احد 506
- باید صفوف مشخص شود 508
- گفتههای بی اساس منافقان 509
- زندگان جاوید 510
- مرحله خطرناک جنگ 511
- غزوه حمراء الاسد 514
- تسلیت به پیامبر صلی الله علیه و آله 518
- سنگین بارها 519
- مسلمانان تصفیه میشوند 521
- پیامبر صلی الله علیه و آله را تنها نگذارید! 522
- شأن نزول: 523
- سرسختی منافقان داخلی 528
- پایان توطئه یهود بنینضیر در مدینه 531
- آزمایش بزرگ الهی در میدان احزاب 533
- منافقان و ضعیف الایمانها در صحنه احزاب 534
- غزوه بنی قریظه یک پیروزی بزرگ دیگر 545
- عمرة القضاء 547
- صلح حدیبیّه 548
- شأن نزول: 550
- محتوای سوره فتح 554
- صلح حدیبیّه و فتح خیبر 554
- فضیلت تلاوت سوره فتح 556
- فتح المبین! 557
- داستان صلح حدیبیه 558
- پیامدهای سیاسی و اجتماعی و مذهبی صلح حدیبیه 559
- جنگ حنین 561
- انبوه جمعیت به تنهایی کاری نمیکند 562
- 1- غزوه عبرتانگیز حنین 564
- 2- چه کسانی فرار کردند؟ 566
- 3- ایمان و آرامش 567
- مباهله 569
- شأن نزول: 570
- 3- پاسخ به یک سؤال 572
- 4- نوههای دختری فرزندان ما هستند. 573
- 5- آیا مباهله یک حکم عمومی است؟ 575
- غدیر خم 576
- آیه ولایت 584
- شان نزول 584
- پاسخ به هشت ایراد مخالفان بر آیه ولایت 587
- شهادت احادیث و مفسران و مورخان 588
- یک سؤال لازم: 589
- اعتدال در استفاده از گوشت 591
- روز اکمال دین کدام روز است؟ 591
- 2- مباهَلَه سند زندهای برای عظمت اهل بیت: 593
- 1- دعوت به مباهله یک دلیل روشن بر حقانیت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله 593
- مباهله با مسیحیان نجران 593
- اوّل: فلسفه ماههای حرام 598
- چهارم: چگونه اعمال زشت در نظر زیبا جلوه میکند؟ 598
- دوّم: مفهوم و فلسفه نسیء در جاهلیت 598
- سوّم: وحدت کلمه در برابر دشمن 598
- آتش بس اجباری 599
- 3- چرا فرمان جهاد در مدینه نازل شد؟ 600
- 2- اهداف جهاد در اسلام 600
- نکتهها 600
- فرمان جنگ با ستمکاران 600
- 1- مسأله جهاد در اسلام 600
- 4- «ممنوعیت جهاد در ماههای حرام» 600
- نکتهها: 602
- 3- پیامدهای غزوه بنی قریظه 602
- 4- تعبیرات پر معنی آیات 602
- 2- ماجرای غزوه بنی قریظه 602
- 1- ریشه اصلی غزوه بنی قریظه 602
- 2- پیامبر صلی الله علیه و آله 603
- 3- بسیار یاد خدا کنید 603
- 1- نکات مهمی از جنگ احزاب 605
- نکتهها: 605
- نکتهها: 610
- 2- توطئههای امروز یهود 610
- 1- لشکرهای نامریی خدا! 610
- شان نزول: 610
- جنگ احزاب 610
- پاسخ به یک سؤال 616
- یک نکته ادبی 616
- تأثیر سریع تربیت الهی 617
- شاهدی بر بقای روح 618
- شورای عمر 621
- مرحله تصمیم نهایی 621
- اهمیت مشاوره در اسلام 622
- دستور به مشورت 622
- وسوسههای جاهلیت 624
- پیروزی از طریق ترس دشمن 626
میپرستید؟ اگر میگویید سنت نیاکان شما است، هم شما و هم آنها گمراه بودید».
در دومین مرحله، اقدام به یک برنامه عملی کرد، تا نشان دهد این بتها چنان قدرتی ندارند که هر کس نگاه چپ به آنان کند، نابودش کنند، مخصوصا با اخطار قبلی به سراغ بتها رفت و آنها را به کلی درهم شکست، تا نشان دهد خیالاتی که آنها به هم بافتهاند، همه بیهوده است.
در سومین مرحله در آن محاکمه تاریخی سخت، آنها را در بنبست قرار داد، گاه به سراغ فطرتشان رفت، زمانی به سراغ عقلشان، گاه اندرزشان داد، گاه سرزنش و توبیخ کرد.
خلاصه این معلم بزرگ الهی از هر دری وارد شد و آنچه در توان داشت به کار برد، ولی مسلماً قابلیت محل نیز شرط تأثیر است و این متاسفانه در آن قوم کمتر وجود داشت.
اما بدون شک، سخنان و کارهای ابراهیم علیه السلام به عنوان یک زمینه توحیدی و حداقل به صورت علامتهای استفهام در مغزهای آنها باقی ماند و مقدمهای برای بیداری و آگاهی گستردهتر در آینده شد.
از تواریخ استفاده میشود که گروهی هر چند از نظر تعداد اندک ولی از نظر ارزش بسیار، به او ایمان آوردند (1) و آمادگی نسبی برای گروه دیگری فراهم گشت (2).
آنجا که آتش گلستان میشود
1- 1. کامل ابناثیر، ج 1، ص 100.
2- 2. تفسیر نمونه، ج 13، ص 442.