- یاد و سپاس 1
- پیشگفتار 2
- حرف «آ» 6
- آثار حج 6
- آداب زیارت 10
- آداب ورود به مکّه 12
- آمنه 14
- آیات حج 16
- حرف «الف» 18
- ابراهیم علیه السلام 18
- ابراهیم «فرزند پیامبر صلی الله علیه و آله» 21
- ابرهه 23
- ابُو ایوب انصاری 24
- ابوجهل 25
- ابوذر 27
- ابوسفیان 30
- ابوطالب 31
- ابوعامر راهب (پدر حنظله غسیل الملائکه) 33
- ابولهب 34
- اجداد پیامبر صلی الله علیه و آله 36
- اجیاد 39
- احرام 40
- احکام ویژه حرم 45
- اخلاق و آداب سفر 47
- ادب حضور 55
- استطاعت 57
- اسحاق 60
- اسرار حج در حدیث شبلی 61
- اسماعیل (فرزند ابراهیم پیامبر) 75
- اسماعیل «فرزند امام جعفر صادق علیه السلام» 76
- اصحاب صُفّه 78
- اصحاب فیل 80
- ام البنین 83
- امُّ القُری 85
- امّ سَلمه 86
- امِّ هانی 88
- امیر الحاج 89
- انذار خویشان 90
- اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله 92
- ایام تَشریق 94
- ایام معلومات و ایام معدودات 95
- بَرائَت از مشرکین 96
- حرف «ب» 96
- بَطحاء: (ابطح) 99
- بقیع 100
- بَکَّه 103
- بلال حبشی 105
- بلدالأمین 106
- بَنی هاشم 108
- بیت الأحزان «4» 109
- بیتُ اللَّه الحَرام 113
- بَیتُ المَعمُور 115
- بیتوته 116
- پرده کعبه 117
- حرف «پ» 117
- پیمان عَقَبِه (عقبه اولی) 120
- پیمان عَقَبِه دوّم 121
- حرف «ت» 124
- ترک حج 124
- تشرف به محضر امام عصر (عج) در ایام حج 128
- تلاوت قرآن 131
- تَلبیه 134
- جابر بنِ عبداللَّه انصاری 138
- حرف «ج» 138
- جَبَلُ الرَّحمَه 139
- جُحفَه 140
- جدال در حج 143
- جِعرانَه 146
- جعفر بن محمد علیه السلام 147
- جغرافیای عربستان 150
- جغرافیای مدینه 152
- جَمَرات 153
- جنگهای پیامبر صلی الله علیه و آله 156
- جنگ احد 161
- جنگ بدر 166
- جنگ خندق، «احزاب» 169
- جنگ خیبر 174
- جنگ طائف 178
- حرف «ح» 180
- حَجّ 180
- حج ائمه اطهار علیهم السلام 186
- حضور امام عصر (عج) در مراسم حج 188
- حج در اشعار مرحوم الهی قمشهای 189
- حج و طواف جاهلی 191
- حج و ولایت 194
- حَجِّ اکبَر 198
- حج پرچم اسلام 199
- حج پیامبران علیهم السلام 201
- حجاز (عربستان) 203
- حجة الوداع 205
- حجر اسماعیل 207
- حَجَرُالأسوَد 212
- حُجره طاهره 218
- حَجَة الاسلام 220
- حج و عبرتهای آن 221
- حُجُون 223
- حدود حرم «مرز حرم» 224
- حُدیبیه 227
- حَرّه 232
- حسن بن علی علیهما السلام 233
- حَطیم 237
- حَلق وَ تقصیر 239
- حلیمه سعدیه 241
- حمزه سیدالشهداء 243
- حنظله غسیل الملائکه 247
- حرف «خ» 250
- خدیجه 250
- دارالندوه 257
- حرف «د» 257
- دَحوالارض 259
- دختران پیامبر: «زینب، رقیه و امکلثوم» 262
- درهایی که به مسجدالنبی بسته شد 265
- دستورالعمل جامع امام صادق علیه السلام برای زائران خانه خدا 266
- دعا 268
- دعای پیشوایان برای زیارت خانه خدا 270
- دعای عرفه 272
- دعاهای حضرت ابراهیم علیه السلام 272
- دعاهای طواف 274
- دعای مشعرالحرام 275
- حرف «ذ» 277
- ذبحِ عظیم 277
- ذبیح اللَّه 279
- راز توجه به کعبه در نماز 281
- حرف «ر» 281
- رفث 282
- رُکن یمانی 284
- زمزم 286
- حرف «ز» 286
- زیارت 288
- زیارت اهل قبور 292
- زیارت رسول خدا صلی الله علیه و آله 296
- ساره 301
- حرف «س» 301
- ستون سریر 302
- ستون قرعه 302
- ستون تهجد 303
- ستون توبه 304
- ستون حَرس 306
- ستون حنّانه 307
- ستون مُخَلَّقه 308
- ستون وُفُود 309
- سعد بن معاذ 310
- سفرنامههای حج 311
- سِقایَة الحاج 314
- سَقیفه بنیساعده 316
- سلمان 317
- سوغات و هدیه حج 319
- سُمیَه 320
- شاذِروان 322
- حرف «ش» 322
- شرافت کعبه بر بیت المقدس 323
- شعب ابی طالب 324
- شَقُّ القَمَر 327
- شُهدای فَخّ 329
- صروره 333
- حرف «ص» 333
- صفا و مروه 334
- صلوات بر محمّد و آل محمّد 338
- حرف «ض» 340
- ضیافتاللَّه 340
- حرف «ط» 344
- طائف 344
- طواف 346
- طهارت خانه خدا 356
- حرف «ع» 358
- عباس عموی پیامبر صلی الله علیه و آله 358
- عبداللَّه 359
- عبداللَّه بن جعفر 360
- عبدالمطلب 362
- عثمان بن مظعون 364
- عرفات 367
- عقیل فرزند ابیطالب 370
- امام علی بن الحسین علیهما السلام 372
- زینالعابدین علیه السلام 372
- عمار یاسر 376
- عمرو بن جُمُوح 378
- عُمره 380
- عمههای پیامبر «صفیه و عاتکه» 383
- حرف «غ» 385
- غار ثور 385
- غار حراء 386
- غدیر 388
- فاطمه زهرا علیها السلام 392
- حرف «ف» 392
- فتح مکه 401
- فدک 405
- فسوق 407
- فضلیت ختم قرآن در مکه 409
- فضیلت حج 410
- فضیلت روضه مطهره 414
- فلسفه حج 416
- فلسفه حج در نگاه امام خمینی رحمه الله 420
- فلسفه حج در نگاه مقام معظم رهبری 421
- قبرستان ابوطالب 423
- حرف «ق» 423
- قبله واحد 424
- قربانی 426
- قرن المنازل 429
- قریش 430
- کعبه 433
- حرف «ک» 433
- کوه ابوقبیس 451
- گنبد سبز، «قبة الخضراء» 453
- حرف «گ» 453
- حرف «ل» 454
- لیلة المَبیت 454
- حرف «م» 456
- ماههای حج 456
- ماههای حرام 457
- مباهله 461
- مُحَصَّب 464
- محمد بن علی بن الحسین علیهم السلام 465
- امام محمد باقر علیه السلام 465
- محمد رسولاللَّه صلی الله علیه و آله 469
- محل ولادت پیامبر صلی الله علیه و آله مولد النّبی صلی الله علیه و آله 474
- محله بنی هاشم 476
- مخیریق یهودی 477
- مدینه 478
- مساجد سبعه 483
- مسجد فتح 484
- مُستَجار 485
- مسجدالاجابة «در مکه» 487
- مسجد البَیعة 488
- مسجدالحرام 489
- مسجدُالغَنَم 496
- مسجد النبی صلی الله علیه و آله 497
- مسجد تنعیم 506
- مسجد جعرانه 507
- مسجد جنّ 508
- مسجد حمزه سید الشهداء 509
- مسجد خیف 510
- مسجد قبلتین 512
- مسجد شجره 514
- مسجد صفائح 515
- مسجد ضِرار 516
- مسجد غَمامَه یا مسجد مصلی 517
- مسجد فضیخ، «ردّ الشمس» 518
- مسجد قبا 520
- مسجد الاجابة 523
- مسجدُ الکَبش 525
- مشربه امّ ابراهیم 525
- مشعرالحرام 527
- مسجد مزدلفه 529
- مَصعَبِ بنِ عُمَیر 530
- معراج 531
- المِعجَنَه 533
- مقام ابراهیم 534
- مقام جبرئیل 536
- ملتزم 538
- مکه 539
- مناسک حج 543
- منبر 544
- منا 545
- علی علیه السلام 547
- مولود کعبه 547
- مهمترین وقایع سال اوّل تا یازدهم هجرت 549
- میقات 550
- «نماز تراویح» 553
- حرف «ن» 553
- نجاشی 555
- حرف «و» 556
- وادی عَقیق 556
- وادی غیر ذی ذَرع 557
- وادی مُحَسّر 558
- ولیمه حج 559
- هاشم 561
- هجرت 563
- هروله 570
- همسران پیامبر صلی الله علیه و آله 573
- حرف «ی» 575
- یلملم 575
- یوم الترویه 576
- فهرست منابع و مآخذ 579
- درباره مركز 580
- پنجاه اصطلاح در مورد حج 581
- حرف «ه» 584
- هاجر 584
3
أ
ابرهه
مرحوم طبرسی، صاحب تفسیر مجمع البیان فرموده است: راویان اخبار اتفاق نظر دارند که زمامدار یمنی که قصد ویران ساختن کعبه را نموده، همان(ابرهة بن صباح الأشرم) است. (1) گفته شده کنیهاش نیز ابویکسوم بوده است. وی از طرف نجاشی- جدّ نجاشی معاصر پیامبر صلی الله علیه و آله- حاکم یمن بوده است.
زمانی که ابرهه حبشی از آن سوی دریای سرخ به این سوی آمد و بر یمن تسلط یافت، تصمیم گرفت آیین مسیح را در این منطقه ترویج نماید. از این رو کلیسایی را بنا کرد و مصمم شد تا مردم عرب را از زیارت کعبه باز دارد و آنان را وادار کند تا به کلیسای او بروند. شاید بتوان گفت که او در پی توسعه مسیحیت بوده است (2)، اما وقتی با مقاومت عرب ها رو به رو شد (3)، تصمیم گرفت به مکه حمله کند و کعبه را ویران سازد (4).
ابرهه در زمان تسلط معنوی عبد المطلب بر مکه، به این شهر حمله کرد، امّا بر اساس آن چه در سوره فیل آمده به قدرت الهی، گرفتار عذاب شد و خود و سپاهش کشته شدند، به همین مناسبت این سال به نام عام الفیل شهرت یافت. پس از این ماجرا کعبه و قریش اعتبار بیشتری پیداکردند و عربها احترام بیشتری به خانه خدا و ساکنان مکه میگذاشتند (5). این واقعه در سال تولد رسول خدا صلی الله علیه و آله رخ داده است.
1- تفسیر مجمع البیان، ج 10، ص 540: اجمعت الرواة علی ان الیمین الذی قصد(هدم الکعبة هو ابرهة بن الصباح الأشرم.)
2- ابرهه کلیسایی که جامع تکلّفات عظیمه بود ساخته، درون و بیرون آن را به جواهرات گوناگون تزیین و ترصیع و منبرهایبسیار که از درخت آبنوس و دندان فیل بود و بتهای بسیار بزرگ که از نقره و طلا مصنوع و رنگهای جسیم بیبدیل وضع و تعلیق نموده که زائران بیت اعظم را از طواف و زیارت بیت اللَّه منع نموده و به زیارت کلیسای مرقوم اجبار نمود. مرآت الحرمین، ترجمه عبدالرسول منشی، ص 370.
3- اعراب علاوه بر این که بر زیارت این بتخانه میل و توجه نکردند، هر کس نام او را به زبان میآورد، او را مکروه میداشتند، به همین جهت بود که قبائل کنانه مأموری را که ابرهة بن صباح الأشرم برای دعوت به مسکن آن قبایل فرستاده بود، با تیر زده و هلاک کردند. همان.
4- پس از آنکه مرد شجاعی از اهل نسئه به همراه یکی از رفقای خود به صنعای یمن رفتند و به داخل بیتالقلیس(نام کلیسای مذکور) وارد شده و دیوارهای کلیسا را ملوث نمودند، ابرهه سوگند یاد کرد که مکه معظمه را منهدم و خراب نموده و از اعراب انتقام بگیرد. همان، ص 371، طبق برخی از روایات گروهی آمدند و مخفیانه کلیسا را آتش زدند. تفسیر نمونه، ج 27، ص 331.
5- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، ص 44.