گلواژه‌های حج و عمره صفحه 268

و بدان سرّ این‌که خداوند حج را واجب نموده و آن را در میان طاعات، به خودش نسبت داده و فرموده است: «وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا» (1)

، و هم نبی‌اکرم صلی الله علیه و آله ترتیب مناسک را به این صورت که هست، تنظیم کرده است، آن است که اشاره‌ای به مرگ و قبر و بعث و قیامت باشد و صاحبدلان و خردمندان از مشاهده این مناسک، از اول تا به آخر، متذکر عوالم بعد از مرگ، از بهشت و جهنم بشوند و آمادگی برای ارتحال به آن عالم را به دست آورند. (2) 6

أ

دعا

«دعا» در لغت (3) به معنای خواندن است، چه این خواندن منضم با خواستن باشد و چه به صورت نیایش یا به تعبیر برخی سرود و ستایش. در قرآن و روایات هر جا لفظ دعا به صورت مصدر یا ماضی و مضارع و سایر مشتقات آن استعمال شده، به معنای خواندن آمده است، مانند این آیه: «وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ الْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ» (4)

و خود را به شکیبایی وادار کن با کسانی که پروردگار خود را در بامداد و شامگاه می‌خوانند و رضای او را می‌جویند و یا آیه «أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ» (5)

کیست آن‌که درمانده را- وقتی بخواندش- اجابت کند و گرفتاری وی را برطرف سازد.

دعا در روایات نیز به همین معناست و آن‌چه امروزه از لفظ دعا به ذهن ما متبادر می‌شود، که خواستن باشد معنای طلب است نه دعا و شاید اصل تشریع دعا هم در شرع مقدس اسلام به همین منظور بوده که مردم در هر جایی که هستند، خدا را بخوانند و در کارها همیشه از وی استمداد کنند و رابطه خود را با او قطع نکنند و خدا را از یاد نبرند که این خود نوعی عبادت است. (6)

1- سوره آل عمران، آیه 97.

2- حج برنامه تکامل، سید محمد ضیاء آبادی، دارالکتب الاسلامیه، به نقل از مصباح الشریعة، باب 21.

3- «دعا» در لغت سوال کردن، نامیدن کسی، رغبت به چیزی و خواستن از کسی. قاموس المحیط، ماده دعا.

4- سوره کهف، آیه 28.

5- سوره نمل، آیه 62.

6- چهل حدیث، سید هاشم رسولی محلاتی، ج دوّم، ص 94، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1377.