- دیباچه 1
- مقدمه 3
- بخش اول: کلیات 5
- اشاره 5
- فصل اول: معنا و مفهوم حج و عمره 6
- 2. معنای عمره 6
- 1. معنای حج 6
- 3. تعریف حج تمتّع 7
- 1. عمره تمتّع باید در ماههای حج (شوال، ذیقعده و ذیحجه) انجام شود، اما عمره مفرده، اختصاص به ماههای حج ندارد و میتوان آن را در طول سال نیز انجام داد. 8
- 3. در عمره مفرده، طواف نساء و نماز طواف نساء واجب است. اما عمره تمتّع طواف نساء ندارد. 8
- 4. محل احرام عمره تمتّع یکی از میقاتهای پنجگانه است، اما در عمره مفرده احرام از ادنی الحِلّ (نزدیکترین محل خارج از حرم) صحیح است. 8
- 5. در عمره تمتّع، واجب است که عمره و حج، در یک سال انجام گردد، زیرا هر دو مرتبط و به هم پیوسته است. اما عمره مفرده، عملی مستقل است و ارتباطی با حج ندارد. «4» 8
- 2. در عمره مفرده، مرد بین انجام حلق و تقصیر مخیر است، اما در عمره تمتّع باید تقصیر نماید. (تقصیر، تعین دارد) 8
- فصل دوم: پیشینه تاریخی حج و مناسک آن 9
- 1. حج در سیره پیامبران 9
- 2. پیشینه تاریخی وجوب حج 11
- الف) دیدگاه اول 11
- اشاره 11
- ب) دیدگاه دوم 14
- 3. آغاز دوران تحریف در مناسک حج 15
- اشاره 15
- ابرهه و انتقال مناسک حج به یمن 18
- حج رسول خدا (ص) 19
- نوسازی کعبه توسط قریش 19
- 4. حجة الاسلام: ابن سعد، در طبقات میگوید: ابن عباس، کراهت داشت نام حجةالوداع را بر حج رسول خدا بنهد و خود آن را حجة الاسلام نامید. «1» شاید اصرار وی از آن جهت بود که بزرگترین شاخص حج پیامبر (ص) آن بود که در طی مناسک حج، اسلام با تمام محتوایش به نمایش گزارده شد و در برابر حج شرک آلود جاهلی، حج صحیح ارائه گردید. «2» 24
- 3. حجة التّمام: در جریان این سفر الهی و مناسک توحیدی، این آیه نازل گردید: 24
- 1. حجة الوداع: به جهت آن که رسول خدا (ص) در جریان این حج با مردم وداع گفت و اشاره کرد که این فرصت تکرار نخواهد شد و مسلمانان، دیگر با حضور او، حج نخواهند کرد. 24
- 2. حجة البلاغ: پیامبر (ص) با استفاده از این فرصت طی مناسک حج بار دیگر کلیات پیام وحی را به گوش مسلمانان رساند و مهمترین و جامعترین، مسئله بشری را که رهبری و امامت است در عمل به نمایش گذاشت و با گفتار صریح، ابلاغ فرمود و در خطبه پایانی بارها فرمود: «الا هَل بَلَّغتُ؟» 24
- 1. جایگاه حج از منظر قرآن 25
- الف) حج، میثاق مخصوص خداوند 25
- اشاره 25
- فصل سوم: اهمیت حج در اسلام 25
- ب) حج، دین الهی بر مردم 27
- ج) حج، آزمایش بزرگ الهی 28
- د) سراسر اعمال حج، شعائر الهی 31
- ه) حج، مرکز شهود آیات روشن حقّ 33
- و) حج، واجب همگانی و عمومی 34
- ز) کعبه مایه قوام انسانها 37
- الف) برتری حج، بر اعمال دیگر 39
- 2. جایگاه حج از منظر روایات 39
- اشاره 39
- ب) حج، جهاد مستضعفان 43
- اشاره 44
- 3. اهمّیت حج در سیره ائمه معصومین: 44
- ج) ثبوت کفر برای تارک حج 44
- ب) جایگاه حج در سیره امام حسن (ع) 45
- الف) جایگاه حج در سیره امام علی (ع) 45
- ج) جایگاه حج در سیره امام حسین (ع) 46
- د) جایگاه حج در سیره امام سجّاد (ع) 47
- و) جایگاه حج در سیره امام جواد (ع) 49
- ه) جایگاه حج در سیره امام باقر (ع) 49
- ز) حضور همه ساله امام زمان (عج) در حج 50
- اشاره 52
- بخش دوم: فلسفه حج 52
- فصل اول: فلسفه کلیات حج 53
- اشاره 53
- 1. فلسفه حج در قرآن 55
- الف) کسب منافع دنیوی و اخروی 55
- اشاره 55
- ب) یاد خدا 57
- اشاره 58
- 2. فلسفه حج در روایات 58
- ب) فلسفه حج در کلام امام صادق (ع) 59
- الف) فلسفه حج در کلام امام علی (ع) 59
- ج) فلسفه حج در بیان امام رضا (ع) 60
- 1. فلسفه احرام 62
- فصل دوم: فلسفه واجبات حج 62
- الف) احرام، لباس فروتنی و خشوع 62
- اشاره 62
- اشاره 62
- ب) احرام، لباس تکریم و احترام 63
- ج) لباس تحریم گناهان 64
- 2. فلسفه تلبیه 65
- ه) یادآوری از مرگ و قیامت 65
- د) احرام، جایگزین قربانی 65
- الف) پاک شدن از گناهان 66
- اشاره 66
- 3. فلسفه طواف 66
- ب) همسان شدن با فرشتگان 67
- 4. فلسفه هفت شوط طواف 69
- 5. فلسفه استلام حجر 70
- 6. فلسفه نماز طواف 70
- الف) به پا داشتن ذکر خدا 71
- ج) تجدید خاطره سعی هاجر در طلب آب 71
- اشاره 71
- 7. فلسفه سعی 71
- ب) ذلیل ساختن ستمگران 71
- د) صفا بخشیدن به روح 72
- 8. فلسفه هروله در سعی 72
- 9. فلسفه تقصیر 73
- 10. فلسفه نام گذاری عرفات 75
- اشاره 75
- الف) خودشناسی 76
- ز) علت، این است که این سرزمین بلند است و رفعت دارد، «لِعُلُوّها وَ ارتِفاعِها». «3» 76
- اشاره 76
- 11. فلسفه وقوف به عرفات 76
- ب) خداشناسی (حقیقتشناسی) 77
- د) یادآوری صحنه قیامت 78
- ج) پذیرش توبه بندگان 78
- ه) زود گذر بودن دنیا 79
- اشاره 79
- 12. فلسفه وقوف به مشعرالحرام 79
- الف) پاک شدن از گناهان 80
- ب) آشنایی قلبی با شعار تقوا 80
- د) کسب شعور و خودآگاهی لازم 81
- ج) اجازه ورود یافتن به حرم الهی 81
- ه) آمادگی لازم برای مبارزه با دشمن 82
- 13. فلسفه جمعآوری ریگها 82
- الف) راندن شیطان توسط حضرت ابراهیم (ع) 83
- 14. فلسفه رمی جمرات 83
- اشاره 83
- ج) تشبّه جستن به ابراهیم (ع) 84
- ب) راندن شیطان توسط رسول خدا (ص) 84
- الف) کمک به فقیران و بینوایان 86
- 15. فلسفه قربانی 86
- ب) کسب مغفرت و آمرزش الهی 86
- اشاره 86
- ج) تقرب به خدا و آزادی از جهنم 87
- د) کشتن هوای نفس 87
- ه) کسب تقوای الهی 88
- 16. فلسفه حَلق (تراشیدن) 89
- و) پیروی از سنّت حضرت ابراهیم (ع) 89
- الف) نشانه بندگی 89
- اشاره 89
- ب) پاک شدن از پلیدیها 90
- اشاره 91
- الف) بهره مندی از عنایت خداوند 91
- 17. فلسفه وقوف در منا 91
- ب) بیرون شدن از غفلت 92
- بخش سوم: ابعاد حج 93
- اشاره 93
- فصل اول: بعد معنوی حج 94
- 1. بعد عبادی حج 94
- اشاره 94
- 2. بعد اخلاقی حج 98
- اشاره 100
- 3. بعد معرفتی حج 100
- الف) آگاهی عرفانی 100
- ب) آگاهی اجتماعی 104
- ج) آگاهی تاریخی 106
- اشاره 108
- فصل دوم: بعد اقتصادی حج 108
- بررسی 110
- اشاره 115
- فصل سوم: بعد سیاسی حج 115
- الف) تحکیم پایههای وحدت و تفاهم دینی 117
- اشاره 117
- 1. اثرات و دستاوردهای بعد سیاسی حج 117
- ب) یادآوری نبرد همیشگی ایمان و کفر 119
- ج) ایجاد رعب و وحشت در دل دشمنان 121
- د) اعلام برائت از مشرکان 123
- اشاره 126
- 2. اعلام برائت در موسم حج 126
- الف) مواد قطعنامه برائت در سال نهم هجری 127
- ب) خطبه سیاسی رسول خدا (ص) در مراسم حج 128
- ج) بهرهبرداری سیاسی رسول خدا (ص) از عمرة القضا 131
- د) انتخاب سورههای سیاسی در نماز طواف توسط پیامبر (ص) 132
- اشاره 133
- ه) خطبه سیاسی امام حسین (ع) در منا 133
- جمع بندی 134
- بخش چهارم: آداب سفر حج 136
- اشاره 136
- فصل اول: آداب شایسته پیش از سفر حج 136
- اشاره 136
- 1. آمادگی 137
- 2. توبه 138
- 3. وصیت 140
- 4. اخلاص در نیت 142
- 5. شتاب در انجام امور سفر حج 144
- 6. تهیه زاد و توشه حلال 144
- 7. تهیه زاد و توشه کافی 148
- 8. پرداختن دین (حقوق النّاس) 151
- 9. پرداختن حقوق شرعی و الهی 153
- 10. تأمین مخارج زن و فرزند 153
- 11. خداحافظی با بستگان و دوستان 154
- 12. نتراشیدن موی سر 156
- 13. توکل و امید به عنایت خداوند 157
- 14. آموزش مناسک حج 158
- 16. صدقه دادن 161
- 15. غسل 161
- 1. یادآوری نعمتهای خداوند 163
- فصل دوم: آداب شایسته در سفر حج 163
- 2. دعا و ذکر درحال حرکت 164
- 3. جوانمردی در سفر 165
- 4. مواظبت بر اقامه نماز اوّل وقت 166
- 5. اقامه نماز در مساجد 167
- 6. خدمت به همراهان 168
- 9. حل مشکلات همراهان 169
- 8. گرامی داشتن همراهان 171
- 9. رعایت اخلاق اسلامی 171
- 3. به بهترین نامی که دوست دارد او را صدا بزند. 171
- 1. همیشه با روی خوش با او دیدار کند؛ 171
- 2. هرگاه در مجلس رو به روی او بنشیند، برایش جا باز کند؛ 171
- 10. سلام کردن به دیگران 174
- 11. واگذار نکردن کارهای خود به دیگران 176
- 12. همراه داشتن نیازمندیهای سفر 177
- 13. مراقبت از پول و وسایل همراه 178
- 14. ترک خصومت و درگیری 178
- 15. اذیت نکردن همراهان 179
- 16. شریک ساختن دیگران در ثواب حج 180
- 17. انجام طواف به نیابت از امامان (ع) 181
- 1. انجام عمره مفرده 183
- 2. وداع با خانه خدا 183
- فصل سوم: آداب شایسته پس از حج 183
- اشاره 183
- 3. شتاب در بازگشت 185
- 4. تهیه سوغاتی و هدیه 186
- 5. صدقه دادن 187
- 6. قصد بازگشت مجدّد 187
- 7. ختم به مدینه 188
- 9. ولیمه دادن 190
- 8. استقبال از حاجی 190
- اشاره 193
- بخش پنجم: پاداش حج 193
- اشاره 194
- فصل اول: پاداش کلی حج 194
- 1. پاداش بی شمار 194
- الف) امام صادق (ع) فرمود: 194
- 2. بخشایش تمام گناهان زائر 196
- 3. بخشایش گناهان خانواده و بستگان حاجی 198
- 4. ورود به بهشت 199
- 5. نورانی شدن حاجی 199
- فصل دوم: پاداش واجبات حج 200
- اشاره 200
- الف) آمرزش گناهان 200
- 1. پاداش طواف 200
- ب) برخورداری از پاداش عظیم 201
- ج) جلب رحمت الهی 202
- د) باز شدن درهای بهشت به روی طوافکننده 202
- اشاره 203
- ب) بهرهمندی از ثواب حج پیاده 203
- الف) برخورداری از شفاعت ملائکه 203
- 2. پاداش سعی 203
- ج) آمرزش گناهان 204
- الف) آمرزش گناهان 204
- 3. پاداش وقوف به عرفات 204
- اشاره 204
- ب) استجابت دعا 206
- 4. پاداش وقوف به مشعر 207
- ج) برخورداری از رحمت الهی 207
- 5. پاداش رمی جمرات 208
- 6. پاداش قربانی 209
- 7. پاداش حلق 210
دیباچه
الحَمدُ للهِ الَّذی جَعَلَ بَیْتَهُ مَثابَةً لِلنّاسِ وَ امْناً وَصلَّی اللهُ عَلی اشرَفِ خَلقِهِ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطّاهرینَ الَّذینَ اذهَبَ اللهُ عَنهُمُ الرِّجسَ وَطَهَّرهُم تَطهیراً
مراسم با شکوه حج از نظر اسلام دارای اهمّیت و جایگاه ویژهای است، به طوری که در میان واجبات الهی، هیچ چیز دیگری غیر از نماز با آن برابری نمیکند. در روایتی آمده است: «اما انَّهُ لَیسَ شَیءٌ افضَل مِنَ الحَجِّ الَّا الصَّلاةُ»؛ (1) «هیچ چیزی برتر از حج نیست، مگر نماز ...».
و نیز فرمودهاند: «مایَعدِلُهُ شَیءٌ»؛ (2) «هیچ چیزی با حج برابری نمیکند ...».
در حدیثی دیگر رسول خدا(ص) فرمود: «الحَجُّ المَبرُورُ لَیسَ لَهُ جَزاءٌ الَّا الجَنَّةُ»؛ (3) «حجی که مقبول خداوند واقع شود پاداش و اجر آن جز بهشت نمیباشد».
به هر حال اهمیت و جایگاه حج، در اسلام به قدری مهم و والاست که بالاترین و برترین جهاد قلمداد شده است. چنانکه پیامبر اکرم(ص) در این باره میفرماید: «افضَلُ الجِهادِ حَجٌّ مَبرُور»؛ (4) «برترین جهاد، حج صحیح و نیکوست».
در اهمیت و ارزش حج، همین بس که اگر کسی یکبار گرد خانه خدا طواف نماید، خداوند متعال هشت «در بهشت» را بر روی او میگشاید و میفرماید: از هر دری که خواستی وارد بهشت شو. چنانکه حدیثی از امام صادق(ع) در این باره آمده
1- وسایل الشیعه، محمد بن الحسن الحر العاملی، ج 8، ص 77.
2- همان.
3- صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل البخاری، ج 3، ص 18؛ نهج الفصاحة، علی اکبر میرزایی، ص 221.
4- صحیح البخاری، ج 2، ح 1420.