احکام مقدمات نماز صفحه 16

امام رضاعلیه السلام در پاسخ سؤالات محمّد بن سنان چنین نوشت:

»إنّ علّة الصلاة إنّها إقرار بالربوبیّة للَّه عزّ وجلّ، وخلع الأنداد، وقیام بین‌یدی الجبّار جلّ جلاله بالذلّ والمسکنة والخضوع والاعتراف، والطلب للإقالةمن سالف الذنوب، ووضع الوجه علی الأرض کلّ یوم إعظاماً للَّه عزّ وجلّ، وأن‌یکون ذاکراً غیر ناس ولا بطر، ویکون خاشعاً متذلّلاً راغباً، طالباً للزیادة فی‌الدین والدنیا، مع ما فیه من الایجاب والمداومة علی ذکر اللَّه عزّ وجلّ باللیل‌والنهار، لئلا ینسی العبد سیّده ومدبّره وخالقه فیبطر ویطغی ویکون من ذکره‌لربه وقیامه بین یدیه، زاجراً له عن المعاصی ومانعاً له عن أنواع الفساد«(42).

»علّت وجوب و تشریع نماز این است که نماز، اقرار به ربوبیّت خداوند، نفی‌شریک و مانند و همتا از او، قیام ذلیلانه و متواضعانه و تواَم با خضوع در محضر او،واعتراف به گناه و طلب آمرزش گناهان گذشته از او است. نماز، گذاشتن صورت در هرروز بر روی خاک است برای تعظیم خداوند و برای اینکه انسان همیشه به یاد او باشد،فراموش نکند، نا سپاسی نورزد، خاشع و ذلیل و متمایل به او باشد و زیادت در دین‌ودنیا را از او بخواهد. نماز مداومت شبانه روز یاد خداوند است تا بنده، مولا، مدبّروخالق خود را فراموش نکند و به کفران و طغیان و سرکشی کشانده نشود و همیشه به‌یاد او و در محضر او باشد تا او را از گناهان و از انواع فساد، باز دارد.«

برپا داشتن نماز در هر حال

در حالات استثنایی )مانند جنگ( لازم است که ذکر خدا بگوییم، امّادر حالت آرامش، اقامه نماز واجب است نه فقط ذکر خدا، و این دو فرق‌زیادی دارند زیرا اقامه و برپا داشتن نماز به معنای انجام دادن نماز با همه‌شرایط آن می‌باشد، در حالیکه ذکر خدا در هر حال، در حال ایستاده یانشسته یا خوابیده هم امکان دارد. باهم کلام خداوند را بخوانیم:

)فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلاَةَ فَاذْکُرُوا اللَّهَ قِیَاماً وَقُعُوداً وَعَلَی جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ‌فَأَقِیمُوا الصَّلاَةَ إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتَاباً مَوْقُوتاً(43)).

»و هنگامیکه نماز را به پایان رساندید، خدا را یاد کنید، ایساتده و نشسته و درحالیکه به پهلو خوابیده‌اید و هرگاه آرامش یافتید )و حالت ترس زایل گشت(، نمازرا بطور معمول انجام دهید زیرا نماز وظیفه ثابت و معیّنی برای مؤمنان است.«

در حدیث هم آمده است که همراه امیر المؤمنین‌علیه السلام در جنگ صفّین،نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشا از مردم فوت شد و حضرت به آنان‌دستور داد که پیاده و سواره، تکبیر بگویند، »لا اِلهَ اِلَّا اللَّه وَسُبْحانَ اللَّهِ«بگویند و آنان هم‌چنین کردند زیرا نماز در هیچ حالتی ترک نمی‌شود و یک‌وظیفه ثابت و معیّنی برای مؤمنان است و حتّی در حالت جنگ هم که‌سخت‌ترین حالات است ترک نمی‌شود. این مسأله را از این سخن‌خداوند الهام می‌گیریم که می‌فرماید:

)وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِی الْأَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاَةِ إِنْ خِفْتُمْ أَن‌یَفْتِنَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنَّ الْکَافِرِینَ کَانُوا لَکُمْ عَدُوا مُبِیناً(44)).

»هنگامی که سفر می‌کنید، گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید اگر از فتنه‌وخطر کافران بترسید؛ زیرا کافران، برای شما دشمن آشکاری هستند.«