مفتاح: درسنامه عمومی معارف نماز صفحه 137

الَّذینَ أَنعَمَ اللهُ عَلَیهِم مِنَ النَّبییِّنَ وَالصِّدیقینَ وَالشُهَداءَ وَالصّالِحینَ وَحَسُنَ أُولئِکَ رَفیقا»؛ کسانی که از خدا و پیامبرش پیروی کنند، با نعمتیافتگان همراهند و آنان پیامبران، صدیقان، شهیدان و صالحانند و این سالکان، رفیقانی نیکویند.(1)

پس مراد از «الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» این چهار گروهاند [:پیامبران، صدیقین، شهدا و صالحین] که خدا به آنان نعمت نبوت، صدق، شهادت و صلاح را عطا کرده است و راز حسن رفاقتشان این است که آنان رهروانی آگاهند و در پیمودن راه موفق و هرگز همسفران خود را تنها نگذاشته، از آنان غافل نمیشوند؛ بلکه دست همسفران خود را گرفته، از عقبه های دشوار و لغزش گاههای صعب العبور به سلامت می گذرانند. پس همسفر آنان در این راه پر فراز و نشیب، نه از آنان آسیب می بیند و نه مورد غفلت آنها قرار میگیرد و نه از عقبه های دشوار راه، هراس و وحشتی دارد.(2)

غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ

« مغضوب« معنای واحد همه مشتقات ماده «غ ض ب»، شدت در برابر شیء دیگر است. از این رو به صخره های سخت و متصلّب کوه، بر اثر شدت و صلابتی که در برابر به کار گیرنده آن دارد، غضبه و به شعله ور شدن نفس انسان و خروج آن از اعتدال به سوی حدّت و شدت، غضب میگویند.(3)

وَلَا الضَّالِّین

«الضّالین» به معنای گمراهان است. در اصل «ضَلال» به معنای هلاک و نابودی است. به اعتقاد مفسران، منظور از کسانی که خداوند بر آنان خشم گرفته است، یهودیان بداندیش و مراد از گمراهان، مسیحیان هستند.(4)

1- نساء: 69
2- عبدالله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ج 1، سوره حمد.
3- ر.ک. تفسیر تسنیم، همان؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن ، همان
4- احمد بن حنبل، مسند، ج 4، ص 378.