مفتاح: درسنامه عمومی معارف نماز صفحه 208

سه. اوقات نماز

نقد و بررسی جمع بین صلاتین

یکی از مسائل مهم و اختلافی فقهی، مسالۀ «جمع بین صلاتین» است که به تصور عامۀ اهل سنت، جمع بین دو نماز (ظهر و عصر، مغرب و عشا)، امری غیر شرعی است و مدرکی از سنت بر آن اقامه نشده و جز در موارد خاص و استثنایی،(1) جمع میان آنها جایز نیست. در حالی که شیعیان معتقدند: اگرچه خواندن نمازهای یومیه در پنج وقت افضل و بهتر است؛ ولی پشت سر هم خواندن ظهر و عصر و مغرب و عشا اشکال ندارد. شیعیان برای این فتوای خود به دلایلی استناد می کنند، از جمله اینکه در سنت و سیره پیامبر؟ص؟ نیز چنین عملی واقع شده است.(2) ابنعباس می گوید: پیامبر خدا؟ص؟ بین نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا در شهر مدینه جمع کرد. در حالی که نه ترسی بود و نه بارانی. از ابن عباس سؤال کردند: منظور پیامبر(ص) از این کار چه بود؟ گفت: برای این بود که امتش را به زحمت و حرج نیفکند.(3)

رمزگشایی از علت اصلی

دقت نظر و تعمق در متن روایات، علت اصلی این جمع را بازگو مینماید. این علت،»تسهیل بر امت» است، لذا تعابیری مانند «لیتسع الوقت علی امته»(4) «اَرادَ اَنْ لا یُحْرِجَ اُمَّتَهُ»(5) و مانند آن در روایات مرتبط، گویای همین مطلب است. ضمن اینکه عقل عرفی نیز مؤید این جمع است؛ زیرا اگر در آن زمان جدا خواندن نماز مشقت داشت، امروزه با توجه به گستردگی مشاغل و گرفتاریهای فراوان زندگی، این مشقت بیشتر شده است. در حالی که اسلام دین سهل و آسانگیری است و به یقین، خواستار عسر و حرج برای مسلمانان نیست(6). بنابراین هرچند خواندن نماز در پنج وقت برتر باشد، ولی نباید مسلمانان را به آن الزام نمود.

1- از نظر تمام مذاهب اسلامی، خواندن نماز ظهر و عصر به صورت جمع در عرفات و نماز مغرب و عشا. در مشعر الحرام در مزدلفه( جایز است. (ابن رشد، بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، ج 1، صص 170 171)
2- محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، باب تاخیر الظهر الی العصر، ح 518 و باب ذکر العشاء والعتمه ومن رآه واسعا و باب وقت العر، ح 524 ؛ صحیح مسلم، باب الجمع بین الصلاتین فی الحر،. ح 58)
3- سنن ترمذی، ج 1، ص 354 ، باب 138 و سنن بیهقی، ج 3، ص 167.
4- شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2 ، ص 321.
5- همان
6- "یُرِیدُ اللَهُ بِکُمْ الْیسُرْ وَلا یُرِیدُ بِکُمْ الْعُسرْ" (بقره: 185)