مفتاح: درسنامه عمومی معارف نماز صفحه 68

نماییم و در این سعی و کوشش، زحمت و رنج و تکلّف در خود نمی یابیم؛ بلکه با کمال شوق دنبال تحصیل آن می رویم.(1)

آیا نمازِ بدون حضور قلب، باطل است؟

با توجه به اهمیت فراوان حضور قلب و جایگاه آن، این دو پرسش پیش می آید:

نمازهای بدون حضور قلب چه حکمی دارد؟ نمازهایی که مرتبه ای از حضور قلب را دارد، ولی در تمام اجزایش حضور قلب نیست، چه می شود؟

ممکن است برای بعضی از نمازگزاران که خود را از تحصیل حضور قلب ناتوان می بینند، حالت ناامیدی پیدا شود و بکلی از عبادت و نماز روی بگردانند. درباره این مطالب و پرسش پیش گفته، بیان جامع و زیبایی از مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی(ره) نقل می کنیم. ایشان می نویسد:

اگر بگویی: آنچه از این آیات و اخبار و نیز آنچه تو در مورد نفی اسم از صورت خالی از حقیقت بیان داشتی،(2) بر می آید که نظر فقها بر بطلان نماز بی حضور قلب می باشد؛ بلکه بطلان نماز کسی هم که حتی یک جزء نماز را بدون حضور قلب انجام دهد، مسلّم است؛ گرچه بقیه اجزای نمازش، تمام شرایط ششگانه(3) را داشته باشد؛ زیرا حکم مرکب چنین است.(4) به این ترتیب، جز برای معصومان(ع)برای کس دیگری اقامه نماز به وجه صحیح و مقبول ممکن نیست.

می گویم: بلی حقیقت... همین است که ما گفتیم؛ ولی آنچه از جمع بین اخبار و روایاتی که در این زمینه رسیده به دست می آید که امر به این مشکلی نیست و خداوند حتی برای نمازی که در اول آن نیّت و حضور

1- خمینی(ره)، آداب الصلاه، ص 46-43
2- یعنی: اینکه گفتید نماز بی حضور قلب اصلانماز نیست.
3- دیگر آداب باطنی نماز.
4- یعنی: موجود مرکّب از اجزا، اگر یک جزئش نباشد، موجود نخواهد شد