مفتاح: درسنامه عمومی معارف نماز صفحه 69

قلب برای نمازگزار باشد، اثری قرار داده و ساقط کننده قضاست. فقها هم به همین معنا، آن نماز را صحیح میدانند؛ اما قبول شدن نماز و سایر آثار دیگر آن، وابسته به این است که آن نماز از جمیع مراتب حضور خالی نباشد؛ بلکه واجب است که هیچ جزئی از اجزای آن بدون حضور قلب انجام نگیرد.(1)

نکته اساسی در حضور قلب

چنانکه گفتیم، بر اساس روایات، ملاک و معیار در قبولی نماز - نه صحّت آن - حضور قلب در تمام اجزای نماز یا دستکم در یک دهم نماز است. ولی در عین حال ممکن است خداوند از روی لطف و کرم بی نهایت خود، حتی نمازی که تنها در حال نیّت حضور قلب در آن بوده را بپذیرد. چنانکه از سوی دیگر، خوف آن هست که به واسطه گناهان، نماز واجد تمام شرایط و همراه با حضور قلب نیز، قبول نشود. بنابراین، نمازگزار مؤمن، نه به عمل خود - هرچند به نظرش کامل باشد- مغرور شود و نه از لطف خدا ناامید گردد - هرچند عملش بسیار ناقص باشد - بلکه پیوسته در حالت خوف و رجا باشد تا راه او به سوی انجام عمل بهتر، پاکتر، خالصتر و با آداب و شرایط کاملتر باز باشد. پیوسته با امید به حق و توکل و اعتماد به لطف و رحمت او، به قرب الهی نزدیکتر شود و نماز به راستی معراج و وسیله تقرّب روزافزون او به حضرت حق باشد.

انواع حضور قلب و کاملترین نوع آن

حضور قلب، یعنی هنگام نماز، قلب فقط نزد نماز باشد، نه مشغول به امر دیگری که او را از نماز غافل کند. اکنون می خواهیم اقسام این حضور قلب را بشناسیم:

1. گاهی قلب انسان متوجّه وجهی از وجوه نماز می شود؛ مثل اینکه نمازگزار توجه مییابد که در حضور خدا ایستاده است و همین احساس حضور در برابر ذات ذوالجلال، او را از حضور نزد هر فعل و قولی از افعال و اقوال نماز