- پیش سخن 1
- اشاره 3
- نقش ایران در تمدن اسلامی و پزشکی 5
- نقش انقلاب اسلامی ایران در تولید علم 6
- اخلاق پزشکی در اسلام 7
- اشاره 9
- اشاره 10
- آغاز پیدایش علم طب 10
- نظر مؤلف 11
- پیوند دانش پزشکی با سحر و کهانت 12
- 1. دانش پزشکی نزد مصریان 12
- اشاره 12
- پزشکی و ملت های گذشته 12
- 2. دانش پزشکی نزد کلدانیان، بابلیان، آشوریان و بنی اسرائیل 13
- 3. دانش پزشکی نزد هندیان 14
- 4. دانش پزشکی نزد مردم چین 14
- 5. دانش پزشکی در یونان و روم 15
- 6. دانش پزشکی نزد ایرانیان 16
- دانشگاه جندی شاپور 16
- طب نزد اعراب قبل از اسلام 17
- طب جاهلی 19
- اشاره 19
- جایگاه طب در دوران جاهلیت 20
- زنان و طب 23
- طب در اعراب صدر اسلام 24
- طب در صدر اسلام 24
- نقش غیرمسلمانان در این حرکت علمی 26
- سیر حرکت علمی طب اسلامی 27
- دانش پزشکی در قرن اول هجری 27
- طب در سخنان معصومین علیهم السلام 30
- مسلمانان و دانش پزشکی 31
- حرکت ترجمه 32
- اشاره 32
- پزشکان در عصر ترجمه 35
- از شهرت تا واقعیت 35
- حرکت تألیف و شکوفایی علم طب در میان مسلمانان 38
- تألیفات پزشکی و تأثیر آنها در نهضت امروز 39
- اشاره 43
- بخشی از دستاوردهای طبی مسلمانان 43
- داروسازی 48
- امتحان داروفروشان 51
- مسلمانان و آموزش طب 53
- امتحان پزشکان 54
- تخصص در طب 55
- فزونی پزشکان مسلمان 55
- زنان و دانش پزشکی 55
- خدمات پزشکی مسلمانان 56
- بیمارستان ها 57
- اشاره 57
- نگاهی به اوضاع بیمارستان ها 58
- بیمارستان های صحرایی 59
- بیمارستان هایی برای حوادث ناگهانی و اورژانس 60
- اولین بیمارستان در اسلام 60
- جنایت زشت و ناپسند امویان 61
- بیمارستان ها در قرن سوم و پس از آن 63
- اشاره 65
- احکام و مقررات اسلامی 66
- حق تشریع و قانونگذاری از آنِ کیست ؟ 68
- گستردگی قوانین اسلام 69
- طبیعت قوانین اسلام 70
- وظیفه فقیه و غیرفقیه 71
- رابطه طب و فقیه 72
- اهمیت پزشکی در اسلام 73
- طب از دیدگاه شرع 73
- جامعیت طب و ضرورت درمان 74
- طب یا تجارت 75
- رسالت پزشکی 75
- دستمزد پزشک 76
- تجاری شدن طب و سطحی شدن آن 77
- حبس پزشکان بی اطلاع 78
- پزشک بی معلومات، ضامن اعمال خود است 78
- ضمانت پزشک آشنا به طب 79
- دو روایت که ارتباطی به ضمان ندارند 82
- ویژگی های دانشجوی پزشکی 84
- استفاده از تخصص و دانش غیرمسلمانان 86
- دانشجو و تجربه های پزشکی 86
- سوگند اسلامی برای پزشک 87
- پزشک در برابر تکلیف 89
- نبودن تبعیض بین غنی و فقیر 90
- درمان ستمگران 90
- اقدام به درمان 90
- وظایف پزشک از دیدگاه اسلام 90
- ضرورت اقدام پزشک در حد تخصص 92
- اشاره 92
- 1و 2. مهارت و امانت 93
- 3. جلب اعتماد 94
- 4. دلسوزی و خیرخواهی 94
- 6. تقوا 95
- 7و 8. مدارا با بیمار، و انجام امور مربوط به او به شایسته ترین شکل 96
- بالابردن روحیه بیمار 97
- رعایت تقوا و چشم پوشی از محارم 98
- تجویز شکستن روزه برای روزه دار 99
- بخشی از سفارش های اهوازی 100
- دارو و درمان 100
- طولانی نکردن مدت درمان 102
- مصرف دارو، اسراف نیست 102
- فلسفه تجویز دارو برای بیمار 103
- غذادادن به بیمار در وقتی که اشتها دارد 104
- بیمار مجبور به راه رفتن نشود 105
- بُردن دارو در سفر 105
- درمان با چیزهایی که احتمال ضرر دارد 106
- حفظ اسرار پزشکی 107
- برخی از ویژگی های پزشک ماهر 110
- اطمینان به درمان - تغییر چهره 110
- انجام دقیق معاینات 110
- درمان مسلمان توسط غیرمسلمان 111
- بیمارستان های نمونه 113
- سرآغاز 113
- ویژگی های بیمارستان اسلامی 114
- الف) ویژگی های محل بیمارستان 114
- اشاره 114
- ب) معماری و امور هندسی ساختمان 115
- ج) داخل ساختمان 117
- پرستار در بیمارستان 124
- ارتباط پزشک و پرستار 124
- درمان و پرستاری زن به وسیله پزشک مرد و بالعکس 128
- 1. مداوای مرد به وسیله زن 128
- اشاره 128
- 2. مداوا و پرستاری از زن به وسیله پزشک مرد 133
- تشریح جسد 137
- نگاه کردن به خنثی 137
- عیادت بیمار 140
- مستحب بودن عیادت بیمار 141
- اعلام بیماری به آشنایان 141
- اجازه ملاقات به عیادت کنندگان 141
- عیادت کسی که از کسی عیادت نمی کند 142
- مسافتی که باید برای عیادت طی کرد 142
- عیادت بر زن ها لازم نیست 142
- عیادت؛ هر سه روز یک بار 143
- زمان عیادت 145
- عیادت پس از سه روز 145
- سه بار عیادت 145
- عیادت مرد از زن 148
- عیادت از بنی هاشم 148
- استحباب هدیه دادن به بیمار 149
- عیادت نزدیکان و فامیل 149
- شکایت نکردن بیمار به عیادت کنندگان 149
- زیاد نزد بیمار ننشینیم 154
- پناه بردن به خدا از بیماری را به گوش بیمار نرسانیم 154
- گذاردن دست بر بیمار و نشستن در کنار او 155
- دعای بیمار برای عیادت کننده و بالعکس 157
- امیدوارکردن بیمار به سلامتی 158
- پرسیدن از حال بیمار و آنچه میل دارد 158
- دعای فقرا به بیمار 158
- پس از بهبودی به بیمار چه بگوییم ؟ 159
- خوردن نزد بیمار 159
- اشاره 161
- ابعاد گسترده بهداشت 163
- بررسی خواص اشیاء 164
- نظافت عمومی 165
- محورهای بحث 165
- مثال هایی برای مطالب گذشته 166
- پرسش و پاسخ 169
- اشاره 169
- مسواک 170
- اشاره 171
- مسواک زدن از دیدگاه معصومین علیهم السلام 171
- 1. مسواک زدن از دیدگاه کلی 172
- 2. مسواک زدن برای وضو و نماز 174
- فواید، اوقات و کیفیت مسواک زدن 176
- اگر مردم فواید مسواک را بدانند! 176
- فوایدمسواک زدن در روایات اهل بیت علیهم السلام 177
- خلاصه ای از آنچه گذشت 180
- فواید و اسرار مسواک کردن 182
- 1. مسواک زدن دندان ها را سفید می کند 182
- 3. زردی و جرم دندان را از بین می برد 182
- 2. مسواک زدن، دهان را خوشبو می کند 182
- 7. ارتباط مسواک زدن با احوال روحی و عقلی و غیره 183
- 5. روشنی بخش دیدگان 183
- 6. موجب رویش مو است 183
- 4. لثه را تقویت می کند 183
- 8. پیامدهای آلودگی دهان 184
- 10. مسواک زدن، اشتها آور است 186
- 11. پاکیزگی دهان و فصاحت 186
- مسواک زدن به صورت عرضی نه طولی 190
- مضمضه بعد از مسواک زدن 191
- کمترین مسواک 191
- مسواک زدن در حمام 192
- مسواک زدن با گلاب 192
- مسواک زدن در مستراح 193
- اوقات مسواک زدن و مسواک زدن روزه دار 194
- زخم شدن لثه 195
- مسواک و آلودگی های بیرونی 196
- مسواک های مختلف 196
- مستحب بودن وضو گرفتن برای غذا 197
- خلال پس از غذا 197
- خلال کردن از نظر شرع 198
- تأسی به رسول خدا صلی الله علیه و آله 199
- خلال برای کسی که در احرام است 200
- فواید خلال 200
- مشکلات ترک خلال 200
- لزوم بیرون انداختن آنچه با خلال کردن از بین دندان ها خارج می شود 202
- مضمضه پس از خلال 203
- وسایلی که نباید برای خلال کردن به کار برد 204
- محافظت از لثه 205
- خلال برای مهمان 205
- آخرین کلام در این موضوع 205
- سخن پایانی 206
چین به نام «هوانگ تی» نسبت می دهند که در سال 2600 قبل از میلاد نگاشته و تاکنون نزد آنها مانده است.
اروپاییان در دانش پزشکی از آنان بهره جسته اند و گفته می شود دانشمندی به نام «بوردو»، مطالبی را درباره نبض از چینی ها گرفته است. چینی ها بیشتر وقت خود را در شناخت مواد طبی می گذراندند، کتابی هم به نام «بنتاو» نزد آنها است که در آن به ویژگی های درمانی 1100 ماده اشاره شده است که از آن به «گنج مواد طبی» یاد می کنند.
حرفه پزشکی به طور آزاد در بین چینی ها رواج داشته و هرکس علاقمند بوده می توانسته به آن حرفه بپردازد و تا قرن دهم در شهرها مدارس طبی بسیاری دایر بوده است؛ اما رفته رفته از تعداد آنها کاسته شد تا سرانجام به یک مدرسه در پایتخت رسید. (1)
5. دانش پزشکی در یونان و روم
«هومیروس» در کتاب «الیاذه» به بسیاری از دانستنی های طبی، به ویژه جراحی اشاره کرده است. (2)
علم طب پیش از بقراط در یونان بوده است؛ زیرا بقراط از نوشتارهای پیش از خود، مطالبی را نقل می کند. البته بقراط طب را از مسائلی مانند شعبده و اعتقاد به ارواح، پاکسازی کرده و به صورت شفاف درآورده است. موفقیت بقراط در این کار، بر پایه اندوخته های طبی ارزشمندی بوده که از پیشینیان به ارث برده است. (3)
وجدی می نویسد:
کتاب های طبی پیش از بقراط، ناپدید شده و کهن تر از نوشتارهای بقراط در اختیار ما نیست. طب نزد یونانی ها بر پایه جادو، افسون و خرافات استوار بوده است؛ بعدها با پیدایش فیلسوفانی مانند «انکزیماندوا»، «بارفید»، «هراقلیت» و دیگران، درباره آب و هوای گوناگون، خوردنی ها، بیماری ها و موضوعات دیگر سخن گفته شد. سپس «فیثاغورس» آمد و به طب اشتغال پیدا کرد و کتابی به نام امبیدوکل (4) درباره جنین، حواس، توارث و توالد نگاشت. پس از آن، طب در میان یونانی ها به درجه ای از پیشرفت رسید که مدرسه اسکندریه به وسیله بطلیموس اول و دوم (دو تن از پادشاهان مصر) بازگشایی شد و کسانی مانند جالینوس از آن فارغ التحصیل شدند. وی در قرن ششم قبل از هجرت می زیسته است.
1- (1) . دایره المعارف قرن بیستم، ج5، ص662.
2- (2) . تاریخ علم، ج2، ص215.
3- (3) . همان، ص217؛ دایره المعارف قرن بیستم، ج5، ص664.
4- (4) . Empedokles.