- پیش سخن 1
- اشاره 3
- نقش ایران در تمدن اسلامی و پزشکی 5
- نقش انقلاب اسلامی ایران در تولید علم 6
- اخلاق پزشکی در اسلام 7
- اشاره 9
- اشاره 10
- آغاز پیدایش علم طب 10
- نظر مؤلف 11
- پزشکی و ملت های گذشته 12
- اشاره 12
- پیوند دانش پزشکی با سحر و کهانت 12
- 1. دانش پزشکی نزد مصریان 12
- 2. دانش پزشکی نزد کلدانیان، بابلیان، آشوریان و بنی اسرائیل 13
- 3. دانش پزشکی نزد هندیان 14
- 4. دانش پزشکی نزد مردم چین 14
- 5. دانش پزشکی در یونان و روم 15
- دانشگاه جندی شاپور 16
- 6. دانش پزشکی نزد ایرانیان 16
- طب نزد اعراب قبل از اسلام 17
- طب جاهلی 19
- اشاره 19
- جایگاه طب در دوران جاهلیت 20
- زنان و طب 23
- طب در اعراب صدر اسلام 24
- طب در صدر اسلام 24
- نقش غیرمسلمانان در این حرکت علمی 26
- دانش پزشکی در قرن اول هجری 27
- سیر حرکت علمی طب اسلامی 27
- طب در سخنان معصومین علیهم السلام 30
- مسلمانان و دانش پزشکی 31
- اشاره 32
- حرکت ترجمه 32
- از شهرت تا واقعیت 35
- پزشکان در عصر ترجمه 35
- حرکت تألیف و شکوفایی علم طب در میان مسلمانان 38
- تألیفات پزشکی و تأثیر آنها در نهضت امروز 39
- بخشی از دستاوردهای طبی مسلمانان 43
- اشاره 43
- داروسازی 48
- امتحان داروفروشان 51
- مسلمانان و آموزش طب 53
- امتحان پزشکان 54
- فزونی پزشکان مسلمان 55
- زنان و دانش پزشکی 55
- تخصص در طب 55
- خدمات پزشکی مسلمانان 56
- بیمارستان ها 57
- اشاره 57
- نگاهی به اوضاع بیمارستان ها 58
- بیمارستان های صحرایی 59
- بیمارستان هایی برای حوادث ناگهانی و اورژانس 60
- اولین بیمارستان در اسلام 60
- جنایت زشت و ناپسند امویان 61
- بیمارستان ها در قرن سوم و پس از آن 63
- اشاره 65
- احکام و مقررات اسلامی 66
- حق تشریع و قانونگذاری از آنِ کیست ؟ 68
- گستردگی قوانین اسلام 69
- طبیعت قوانین اسلام 70
- وظیفه فقیه و غیرفقیه 71
- رابطه طب و فقیه 72
- اهمیت پزشکی در اسلام 73
- طب از دیدگاه شرع 73
- جامعیت طب و ضرورت درمان 74
- طب یا تجارت 75
- رسالت پزشکی 75
- دستمزد پزشک 76
- تجاری شدن طب و سطحی شدن آن 77
- حبس پزشکان بی اطلاع 78
- پزشک بی معلومات، ضامن اعمال خود است 78
- ضمانت پزشک آشنا به طب 79
- دو روایت که ارتباطی به ضمان ندارند 82
- ویژگی های دانشجوی پزشکی 84
- دانشجو و تجربه های پزشکی 86
- استفاده از تخصص و دانش غیرمسلمانان 86
- سوگند اسلامی برای پزشک 87
- پزشک در برابر تکلیف 89
- وظایف پزشک از دیدگاه اسلام 90
- اقدام به درمان 90
- درمان ستمگران 90
- نبودن تبعیض بین غنی و فقیر 90
- اشاره 92
- ضرورت اقدام پزشک در حد تخصص 92
- 1و 2. مهارت و امانت 93
- 3. جلب اعتماد 94
- 4. دلسوزی و خیرخواهی 94
- 6. تقوا 95
- 7و 8. مدارا با بیمار، و انجام امور مربوط به او به شایسته ترین شکل 96
- بالابردن روحیه بیمار 97
- رعایت تقوا و چشم پوشی از محارم 98
- تجویز شکستن روزه برای روزه دار 99
- بخشی از سفارش های اهوازی 100
- دارو و درمان 100
- مصرف دارو، اسراف نیست 102
- طولانی نکردن مدت درمان 102
- فلسفه تجویز دارو برای بیمار 103
- غذادادن به بیمار در وقتی که اشتها دارد 104
- بیمار مجبور به راه رفتن نشود 105
- بُردن دارو در سفر 105
- درمان با چیزهایی که احتمال ضرر دارد 106
- حفظ اسرار پزشکی 107
- برخی از ویژگی های پزشک ماهر 110
- انجام دقیق معاینات 110
- اطمینان به درمان - تغییر چهره 110
- درمان مسلمان توسط غیرمسلمان 111
- بیمارستان های نمونه 113
- سرآغاز 113
- الف) ویژگی های محل بیمارستان 114
- اشاره 114
- ویژگی های بیمارستان اسلامی 114
- ب) معماری و امور هندسی ساختمان 115
- ج) داخل ساختمان 117
- پرستار در بیمارستان 124
- ارتباط پزشک و پرستار 124
- 1. مداوای مرد به وسیله زن 128
- اشاره 128
- درمان و پرستاری زن به وسیله پزشک مرد و بالعکس 128
- 2. مداوا و پرستاری از زن به وسیله پزشک مرد 133
- نگاه کردن به خنثی 137
- تشریح جسد 137
- عیادت بیمار 140
- اجازه ملاقات به عیادت کنندگان 141
- مستحب بودن عیادت بیمار 141
- اعلام بیماری به آشنایان 141
- مسافتی که باید برای عیادت طی کرد 142
- عیادت کسی که از کسی عیادت نمی کند 142
- عیادت بر زن ها لازم نیست 142
- عیادت؛ هر سه روز یک بار 143
- سه بار عیادت 145
- زمان عیادت 145
- عیادت پس از سه روز 145
- عیادت مرد از زن 148
- عیادت از بنی هاشم 148
- شکایت نکردن بیمار به عیادت کنندگان 149
- استحباب هدیه دادن به بیمار 149
- عیادت نزدیکان و فامیل 149
- زیاد نزد بیمار ننشینیم 154
- پناه بردن به خدا از بیماری را به گوش بیمار نرسانیم 154
- گذاردن دست بر بیمار و نشستن در کنار او 155
- دعای بیمار برای عیادت کننده و بالعکس 157
- دعای فقرا به بیمار 158
- امیدوارکردن بیمار به سلامتی 158
- پرسیدن از حال بیمار و آنچه میل دارد 158
- پس از بهبودی به بیمار چه بگوییم ؟ 159
- خوردن نزد بیمار 159
- اشاره 161
- ابعاد گسترده بهداشت 163
- بررسی خواص اشیاء 164
- نظافت عمومی 165
- محورهای بحث 165
- مثال هایی برای مطالب گذشته 166
- اشاره 169
- پرسش و پاسخ 169
- مسواک 170
- مسواک زدن از دیدگاه معصومین علیهم السلام 171
- اشاره 171
- 1. مسواک زدن از دیدگاه کلی 172
- 2. مسواک زدن برای وضو و نماز 174
- اگر مردم فواید مسواک را بدانند! 176
- فواید، اوقات و کیفیت مسواک زدن 176
- فوایدمسواک زدن در روایات اهل بیت علیهم السلام 177
- خلاصه ای از آنچه گذشت 180
- 2. مسواک زدن، دهان را خوشبو می کند 182
- 1. مسواک زدن دندان ها را سفید می کند 182
- فواید و اسرار مسواک کردن 182
- 3. زردی و جرم دندان را از بین می برد 182
- 6. موجب رویش مو است 183
- 7. ارتباط مسواک زدن با احوال روحی و عقلی و غیره 183
- 5. روشنی بخش دیدگان 183
- 4. لثه را تقویت می کند 183
- 8. پیامدهای آلودگی دهان 184
- 10. مسواک زدن، اشتها آور است 186
- 11. پاکیزگی دهان و فصاحت 186
- مسواک زدن به صورت عرضی نه طولی 190
- مضمضه بعد از مسواک زدن 191
- کمترین مسواک 191
- مسواک زدن با گلاب 192
- مسواک زدن در حمام 192
- مسواک زدن در مستراح 193
- اوقات مسواک زدن و مسواک زدن روزه دار 194
- زخم شدن لثه 195
- مسواک و آلودگی های بیرونی 196
- مسواک های مختلف 196
- مستحب بودن وضو گرفتن برای غذا 197
- خلال پس از غذا 197
- خلال کردن از نظر شرع 198
- تأسی به رسول خدا صلی الله علیه و آله 199
- فواید خلال 200
- مشکلات ترک خلال 200
- خلال برای کسی که در احرام است 200
- لزوم بیرون انداختن آنچه با خلال کردن از بین دندان ها خارج می شود 202
- مضمضه پس از خلال 203
- وسایلی که نباید برای خلال کردن به کار برد 204
- خلال برای مهمان 205
- محافظت از لثه 205
- آخرین کلام در این موضوع 205
- سخن پایانی 206
3. طب؛ نمادی از تمدن
مسلمانان و آموزش طب
در گذشته، طبیبان درس های طبی خود را در بیمارستان ها به دانشجویان پزشکی می آموختند. (1) افزون بر این، در برنامه عملی و بازدید از بیماران نیز آنان را همراهی می کردند.
«ابن ابی اصیبعه» می نویسد:
«ابوالفرج ابن الطیب» در بیمارستان عضدی به فراگیری دانش پزشکی اشتغال داشت و در همان جا هم به کار درمان بیماران می پرداخت. بر روی کتاب شرح ایشان بر کتاب جالینوس بر اغلوتن نوشته شده: بیمارستان عضدی به تاریخ پنجشنبه یازدهم ماه رمضان در سال 406. (2)
پس از آنکه عضدالدوله بیمارستان عضدی را ساخت، «ابراهیم بن بکس» در آنجا به آموزش پزشکی پرداخت. (3)
«ابن ابی الحکم» در ایوان بزرگ بیمارستان می نشست و شماری از پزشکان و کارمندان نزد وی به طرح مباحث طبی می پرداختند و او به تدریس می پرداخت. این گفت وگو و جستار در کتاب ها تا سه ساعت به طول می انجامید. (4)
مجلس رازی برای تدریس طب نیز مشهور است. او در مجلس می نشست و اطراف او شاگردانش می نشستند و بعد از آنها شاگردان شاگردان و بعد از آنها دیگر
1- (1) . مختصر تاریخ العرب، ص283 و369؛ التراث الیونانی فی الحضاره الإسلامیه، ص92؛ تاریخ التمدن الإسلامی، ج2، ص205 و207.
2- (2) . عیون الأنباء، ص323.
3- (3) . همان، ص329.
4- (4) . همان، ص628.