مهارت معلمی صفحه 179

(قل لهم فی انفسهم قولًا بلیغاً).(1)

29. رعایت اختصار

از شیوه های با جاذبه در حوزۀ تعلیم و آموزش، بهره گیری معلمان و اساتید، از مهارت موجزگویی و پرهیز از اطاله کلام است؛ البته اختصاری که عصاره مطالب مفید باشد و معلم نکات ناب را با حوصله و علاقه از بین مطالب فراوان گلچین و سپس تقدیم مخاطبان خود نماید.

اختصار نباید به اندازه ای باشد که به اصل مطلب ضرر برساند. حضرت علیA می فرماید: «خیر الکلام ما لایملّ و لایقلّ؛(2) بهترین سخن آن است که نه کم باشد و نه ملال آور.» لذا باید دقت کافی صورت گیرد تا زواید کلام حذف شود.

همچنین امام کاظمA می فرماید: «من محا طرائف حکمته بفضول کلامه فکانّما اعان هواه علی هدم عقله؛(3) هر کس با زواید سخن خود، شیرینی و زیبایی حکمت را محو کند، گویا بر نابودی عقل خود اقدام کرده است.»

کم گوی و گزیده گوی چون درّ ک-ز اندک تو جهان شود پر

از صفات اهل ایمان، دوری از لغو است:(وَ الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ).(4)

استاد باید بداند که مخاطب او در اول بحث دل می دهد؛ همین که خسته شد، به جای دل دادن، گوش می دهد، و همین که جلسه طولانی شد، نه دل می دهد و نه گوش؛ بلکه فقط نگاه می کند و احساس و عطش و گیرندگی خود را به تدریج از دست می دهد. گاهی با مقدمات طولانی، بهترین وقت شاگردان را بدون دلیل می گیریم؛ در حالی که اگر بدون مقدمه به اصل مطلب برسیم، اثرش بیش تر خواهد بود.

تجربه نشان داده است که مختصر و مفید بودن سبب جذب افراد، به ویژه مخاطبان کم حوصله امروزی می گردد.(5) بسیاری از علمای ما همین که کتابی را می نوشتند، به فکر کم

1- . نساء: 63.
2- - غررالحکم و دررالکلم، ج 1، فصل 29، حدیث 23.
3- - اصول کافی/ ج 1/ ص 17.
4- . مؤمنون: 3.
5- . آمار شنوندگان خلاصه اخبار، بیش از مشروح اخبار است، خوانندگان تیتر روزنامه ها، بیش از خوانندگان مقاله ها و گزارش های مفصل آن است، مصرف زیاد آب میوه و ساندویچ و تعداد زیاد عرضه کنندگان این نوع غذاها، نشان آن است که مردم یا همت پختن در خانه را ندارند یا وقت آن را یا آشپزی بلد نیستند! با این مردم بی حوصله یا کم حوصله نباید جلسات علمی طولانی و مفصل برگزار کرد.