مهارت معلمی صفحه 213

در بعضی روایات می خوانیم که قرب مردم به خدا به میزان عقل آنهاست و مردم در قیامت درجات مختلفی دارند که بر اساس عقل آنهاست.(1) در حدیث دیگری می خوانیم که حساب و کتاب آنان نیز به مقدار عقل آنان است.(2)

3. توجه به آمادگی روحی مخاطب

یکی از اصولی که در تدریس و تعلیم مهم است، توجه به آمادگی مخاطب است. اگر سنگی را به دیواری که سیمان تَر دارد بچسبانیم، محکم می شود؛ ولی اگر سیمان خشک باشد، هرچه سنگ را بغل آن قرار دهیم، به زمین می افتد.

آمادگی روحی، شرط توفیق در بسیاری از امور است. در حدیث می خوانیم که قلب و روح انسان گاهی گرایش دارد و گاهی تنفر؛ امیرالمؤمنینA فرمودند: «برای قلب ها پذیرش و پشت کردنی است. از طرف میل و اقبال قلب ها وارد شوید؛ چراکه زمانی که به قلب اکراه شود، نابینا می گردد.»(3) حتی در عبادت، وظیفه ما آن است که آن لحظه که روح گرایش دارد، مستحبات و نوافل را انجام دهیم و آن لحظه که روح راغب نیست به واجبات عمل کنیم و مستحبات را به آن تحمیل نکنیم.(4)

استاد باید بداند که شاگرد نشاط دارد یا ندارد؟ قبل از او سخنانی را شنیده یا نشنیده و اگر شنیده چه مدت مشغول بوده است؟ گرسنه است یا سیر؟ در رفاه است یا در سختی؟ بحث برای او تازگی دارد یا تکراری است؟ توجه به این امور سبب می شود که استاد از نشاط و مقدار آن در شاگرد آگاه شود و تدریس خود را براساس گرایش یا تنفر او تنظیم کند.

1- . وَ عَنِ النَّبِیِّn: «إِنَّمَا یَرْتَفِع الْعِبَادُ غَداً فِی الدَّرَجَاتِ وَ یَنَالُونَ الزُّلْفَی مِنْ رَبِّهِمْ عَلَی قَدْرِ عُقُولِهِمْ.» (بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج 66، ص 156)
2- . عَنِ الصَّادِقِ A: «أَنَّ الثَّوَابَ عَلَی قَدْرِ الْعَقْلِ.» (الکافی (ط - الإسلامیه)، ج 1، ص 12)
3- . قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَA: «إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَهً وَ إِقْبَالا وَ إِدْبَاراً فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُکْرِهَ عَمِیَ». (نهج البلاغه، حکمت 193)
4- . قَالَ النَّبِیُّn: «إِنَّ لِلْقُلُوبِ إِقْبَالا وَ إِدْبَاراً فَإِذَا أَقْبَلَتْ فَتَنَفَّلُوا وَ إِذَا أَدْبَرَتْ فَعَلَیْکُمْ بِالْفَرِیضَهِ» (الکافی، ج 3، ص 454)