مهارت معلمی صفحه 229

15. توبیخ در مورد مسائل اساسی و مهم باشد؛ مثلاً توبیخات قرآنی مربوط به کفران نعمت، شرک، اطاعت از طاغوت، تکیه به ستمگران، دنیاگرایی بیش از حد و امثال آن است.

16. توبیخ بعد از اتمام حجت باشد. قرآن کریم می فرماید: ما کسی را عذاب نمی کنیم، مگر اینکه برایشان پیامبری را مبعوث کرده باشیم: (وَ ما کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّی نَبْعَثَ رَسُولًا).(1) اگر دزد در دادگاه بگوید من آیه سرقت و قطع دست سارق را نشنیده ام و راست بگوید، دست او را قطع نمی کنند.

17. هنگام توبیخ دوستان باید مواظب بود که دشمن از آن سوء استفاده نکند. حضرت هارونA به برادرش موسیA گفت: آنگونه با من برخورد نکن که دشمنان مرا ملامت کنند: (فَلا تُشْمِتْ بِیَ الْأَعْداء).(2)

18. انگیزه توبیخ نباید مسائل شخصی باشد. قرآن کریم می فرماید: بعضی درباره تقسیم زکات به پیامبر عیب می گرفتند؛ اما اگر از همان زکات به آنها داده می شد، راضی می شدند. در حقیقت، انتقاد آنان براساس محرومیت خودشان بود و جنبه شخصی داشت: (وَ مِنْهُمْ مَنْ یَلْمِزُکَ فِی الصَّدَقاتِ فَإِنْ أُعْطُوا مِنْها رَضُوا وَ إِنْ لَمْ یُعْطَوْا مِنْها إِذا هُمْ یَسْخَطُونَ).(3)

19. گاهی توبیخ باید غیرمستقیم باشد؛ در حدیث می خوانیم: « ازْجُرِ الْمُسِی ءَ بِثَوَابِ الْمُحْسِن؛(4) با پاداشی که به نیکوکار می دهید، خلافکار را توبیخ کنید.»

2. نکاتی در خصوص سؤال کننده و سؤال شونده

در خصوص سؤال کننده و سؤال شونده نکات و تذکراتی وجود دارد که باید در نظر گرفت:

1. به هر سؤالی جواب ندهیم؛ زیرا:

- گاهی در قالب سؤال انگیزه های فتنه انگیزی نهفته است.

1- .سراء: 15.
2- . اعراف: 150.
3- . «و بعضی از منافقان در صدقات (تقسیم زکات) به تو عیب می گیرند. پس اگر چیزی از آن [اموال] به آنان داده شود، راضی می شوند [و تو را عادل می شمارند]، ولی اگر چیزی به آنان داده نشود، به ناگاه آنان خشمگین می شوند [و تو را به بی عدالتی متّهم می کنند].» (توبه: 58)
4- . نهج البلاغه (للصبحی صالح)، حکمت 177، ص501.