اخلاق اسلامی صفحه 106

چون ظلم و ستم کردند هلاک ساختیم و برای هلاکتشان وعده ای (در این دنیا) مقرّر گردانیدیم.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: «

تَوَقَّوُا الْذُّنُوبَ فَما مِنْ بَلِیّهٍ وَ لا نَقْصِ رِزْقٍ إلاّ بِذَنْبٍ حَتَّی الْخَدْشِ وَالْنَّکَبَهِ وَالْمُصِیبَهِ فإنّ اللّهَ یقولُ: «وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ1»2 ؛ از گناهان بر حذر باشید. هیچ بلا و حزن و غم نقص در روزی جز به سبب گناه به وجود نمی آید. حتّی خراش و گرفتاری و معصیبتی که بر انسان وارد می شود. زیرا خداوند متعال می فرماید: آنچه از مصیبت به شما می رسد به سبب اعمال بدی است که با دست خود انجام می دهید و بسیاری را خداوند عفو می کند (و بر آن مؤاخذه نمی کند).»

همان گونه که گناه سبب نزول نقمت و مصیبت می شود، انجام اعمال صالح درهای رحمت الهی را به روی اهل زمین باز می کند: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ...3» ؛ اگر اهل قریه ها ایمان آورده و پرهیزکار می شدند، برکات آسمان و زمین را به رویشان می گشودیم.»

آنچه تا این جا بیان شد، خلاصه و فشرده ای از بهره گیری معنوی طبیعت بود، و این نوع رابطه که با اختیار انسان انجام می گیرد، وقتی از ارزش اخلاقی مثبت برخوردار است که مقدّمه ای جهت رشد و تعالی انسان باشد و او را به مبدأ و معاد آشنا سازد. امّا رابطه ای که سبب نقمت و بدبختی شود دارای ارزش اخلاقی منفی بوده و بر محور فضیلت و حق نیست.

یک بینش غلط

هیچ کس نیست که نیاز و پیوندش با طبیعت را احساس نکند و با اندیشیدن در بدن و جسمش پی نبرد که از عصارۀ خاک و گیاه است که روزی در صلب پدر و سپس در رحم مادر قرار گرفته و به صورت انسان زیبایی در آمده است. چنین احساس و آگاهیی در اربطۀ خود با طبیعت بسیار بجاست؛ امّا برخی در پرتو این احساس و آگاهی راه افراط پیموده و به گونه ای