اخلاق اسلامی صفحه 164

وَمَلَکَهِ الْحَمِیَّهِ

«ملکه» عبارت از صفت راسخ و ثابت در نفس است؛ ولی در این جا به «غلبه» معنا شده است و «حمیّت» به عنوان صفت موجود در نفس، دو قسم است:

الف

صفت مذموم (عصبیّت)

ب

صفت پسندیده (غیرت)

حمیّت، آن جا که از کبر و نخوت و طرفداری باطل ناشی شود، و روی گرداندن از حق را به دنبال داشته باشد مذموم است؛ چنانکه قرآن راجع به دوران جاهلیت بیان می دارد:

«إِذْ جَعَلَ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی قُلُوبِهِمُ الْحَمِیَّهَ حَمِیَّهَ الْجاهِلِیَّهِ 1» ؛ هنگامی که کافران در دلهایشان حمیت و تعصّب [ از نوع] تعصّب جاهلی قرار دادند، در تعصّب جاهلی حق را انکار کرده و در برابر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم تکبّر نمودند.

در صلح حدیبیّه، وقتی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: بنویس؛ «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» سهیل بن عمرو - که مأمور صلح از جانب مشرکین قریش بود - گفت: من با این جمله آشنایی ندارم و «رحمان و رحیم» را نمی شناسم؛ بنویس: باسمک اللّهمّ (به نام تو ای خداوند)... سپس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: بنویس؛

«هذا ماصالَحَ عَلَیْهِ مُحمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله و سلم»؛ این پیمانی است که محمد رسول خدا، با سهیل نمایندۀ قریش بست. سهیل گفت: ما رسالت تو را به رسمیت نمی شناسیم و اگر معترف به رسالت و نبوت تو بودیم، هرگز با تو از در جنگ وارد نمی شدیم(1).

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دارندۀ چنین حمیت و عصبیّتی را در ردیف اعراب جاهلی قرار داده است. تا آنجا که فرمود:

«مَنْ کانَ فی قَلْبِهِ حَبَّهٌ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ عَصَبِیَّهٍ بَعَثَهُ اللّه تعالی یَومَ الْقِیامَهِ مَعَ أعْرابِ الْجاهِلیَّهِ»؛ کسی که در قلبش به اندازۀ دانۀ خردلی تعصّب باشد، خدای متعال او را در قیامت با اعراب جاهلی بر می انگیزد.

امّا حمیت و عصبیت و پافشاری بر حق که باعث نصرت حق و مجد و شرف خانواده و ملّت است ممدوح بوده و «غیرت» نامیده می شود(2).