اخلاق اسلامی صفحه 166

نماز هنگام خواندن سورۀ حمد از خدای متعال تقاضا می کنیم؛ «إهدنا الصراط المستقیم».

البته این هدایت متکی بر هدایت درونی (فطری) می باشد. تا آن هدایت نباشد، تقاضای این هدایت بیهوده خواهد بود.

دعوت انبیا و ائمه علیهم السلام به راه راست، بیداری همان امر فطری است و چنانچه انسان به فطرتش روی نیاورد و مخالف آن باشد، مخالفت با دعوت انبیا و امامان معصوم علیهم السلام حتمی خواهد بود. بنابراین، کلمۀ «هدی» در کلام امام شامل هدایت فطری و هدایت رسولان الهی نیز می شود.

وَسِنَهِ الْغَفْلَهِ

«سنه» از «وسن» به معنای «چرت زدن» و فتوری است که قبل از خواب بر انسان عارض می شود(1). «غفلت» عبارت از فراموشی ای است که به جهت کمی حافظه عارض انسان می شود(2).

به نظر می رسد - و محتمل است - که غفلت در کلام امام علیه السلام عبارت از جهل به یک مطلب است به شرط سرگرم شدن به غیر. و چنین غفلتی موجب انحراف بوده و مذموم است؛ ولی غفلتی که به سبب کمی حافظه باشد، امری تکوینی است.

غفلت - خواه کم یا زیادش - باعث انحراف ودور شدن از حق می باشد. به همین جهت، حضرت، کلمۀ «سنه» فتور و سستی و چرت زدن) را به کار برد نه کلمۀ «نوم» را. لذا نه تنها از خواب غفلت، که از فتور نیز باید به خدا پناه برد.

وَتَعاطِی الْکَلْفه

در «ریاض السالکین(3)» آمده است: منظور از «تعاطی الکُلفه»، ارتکاب امور پر مشقت است؛ اموری که خستگی و فرسودگی برای نفس به ارث می گذارد. از اقدام به چنین امری در امور دینی و دنیوی به طریق اولی نهی شده است.

و می توان جملۀ «تعاطی الکُلفه» را چنین معنا کرد: [ خدایا پناه می برم به تو] از ستیزه

1- (1) - ریاض السالکین، ص 140.
2- (2) - مفردات راغب، ص 375.
3- (3) - ص 140.