اخلاق اسلامی صفحه 183

وَنَعوُذُ بِکَ مِنَ الْحَسْرَهِ الْعُظْمی

«حسرت» به معنای تأسف و افسوس خوردن است(1) پناه بر خدا از تأسّف و افسوس بزرگ. تأسّفی که انسان در آخرت به آن دچار می شود، این است که در قیامت افسوس می خورد که چرا لحظات دنیا را درمعصیت گذرانده و عمل صالح انجام نداده. متأسف است از این که چرا بر اعمال صالحۀ خویش نیفزوده تا امروز به درجات عالی تر بهشت و قرب الهی راه یابد.

ولی تأسّف و حسرت کافر و مشرک و منافق و گناهکارانی که بدون توبه و آمرزش از دنیا رفته اند بزرگ و بزرگتر است که برای جلوگیری از چنین حسرت هایی باید از همین دنیا به فکر چاره بود.

وَ الْمُصِیبَهِ الْکُبْری

«مصیبت» شدت و سختی است؛ و شاید مراد و منظور، سختی قیامت باشد. و شاید منظور مصیبت در دین باشد. چنانکه امیرالمؤمنین علیه السلام در پاسخ شخصی که عرض کرد:

شدیدترین مصایب کدام است؟ فرمود: مصیبت در دین(2).

مصیبت در دین، همان دین فروشی است و به خاطر دنیا ومادیّت، دین را رها کردن.

وَأشْقَی الشَّقاءِ

«شقاوت» افتادن در بدبختیهاست و بدترین بدبختی آنست که لذّت ابدی و حیات ابدی را بقه لذت زودگذر و حیات فانی بفروشد. چنانکه از امیرالمؤمنین علیه السلام سؤال شد:

«فَأیُّ الْخَلْقِ أشْقی»؟ قال:

«مَنْ باعَ دینَهُ بِدُنْیا غَیْرِهِ (3)»

کدام خلق شقی ترند؟ فرمود: کسی که دینش را به دنیای غیرش بفروشد. کسی که دین را فدای دنیای خودش می کند شقی است و آن که دینش را به خاطر لذت و عیش دیگران از دست می دهد شقی تر است.

[پناه به خدا از] بدترین بدبختی ها که فروختن دین به دنیای غیراست.

1- (1) - ریاض السالکین، ص 131.
2- (2) - ریاض السالکین، ص 132.
3- (3) - بحار، ج 77، ص 378، سطر 1.