اخلاق اسلامی صفحه 60

آشنای با خود به لحاظ حبّ ذات، توجّه دقیق به مصالح و مفاسد فکر و عمل می کند. این جاست که از حکم عقل و دین خارج نمی شود.

غفلت

نقطۀ مقابل «توجّه والتفات به خود»، «غفلت» است. در این مورد به چند مطلب اشاره می کنیم:

1. غفلت چیست؟ 2. اثرات غفلت بر نفس. 3. راه نجات از غفلت.

غفلت چیست ؟

غفلت به معنای فراموش کردن، بی خبر گشتن، نادانستن چیزی و نادانی است.(1)

غفلت از خود، خود فراموشی و جهل به خود است. غفلت از آخرت، فراموشی آخرت یا نادان بودن نسبت به آخرت است.

معنایی که نزدیک به «غفلت» است، «فراموشی و بی خبری» است؛ که همان «عدم التفات» می باشد. آنچه در عدم التفات یا فراموشی ملاحظه می شود، اینست که در نفس، مطلبی بوده و هست؛ ولی انسان به جهت سرگرم شدن به غیر، از توجّه و التفات به آن بازمانده است. مثل این که دردی در ناحیه ای از بدن باشد ولی انسان به لحاظ سرگرم شدن به غیر، توجّه به آن نداشته باشد؛ گویا اصلاً دردی نیست ولی در لحظۀ به خود آمدن، احساس درد شروع می شود.

اگر بخواهیم تعریفی کوتاه از غفلت داشته باشیم باید بگوییم: غفلت، عبارت از جهل مشروط است. نادان بودن به یک مطلب به شرط سرگرم شدن به غیر. فرق بین غفلت و جهل در اینست که غفلت، امر وجودی توأم با عدم است؛ ولی جهل، عدم محض است.

اثرات غفلت بر نفس

با توجّه به معنای لغوی و تعریفی که از غفلت کردیم، روشن می شود که التفات به خود و فطرتهای موجود در نفس، موجب توجّه به خدا و آخرت می شود - چنان که بیان شد - آن گاه