آداب طب و پزشکی در اسلام ترجمه آداب الطیبه فی الاسلام صفحه 23

حرکت ترجمه

ترجمه در

واقع ، در قرن اوّل هجری آغاز گشت ، البته به شکلی بسیار محدود . این جریان در ابتدای حکومت عباسیان (سال 132 . ه ) نیرویی گرفت و در زمان هارون (متوفای 193) شدت گرفت و در دوره مأ مون (متوفای 218) به شکوفایی تمام رسید .

با شروع جریان تأ لیف و ابداع در میان مسلمانان ، جریان ترجمه رو به افول نهاد ، به طوری که در اواسط قرن سوم و پس از آن ، این جریان چندان به چشم نمی آید - اگر نگوییم اصلاً به چشم نمی خورد - بلکه بعضی برآنند که بیشتر ترجمه ها در اواسط نیمه اوّل قرن دوّم و حتی نیمه اوّل قرن سوم شکل یافته است . (61)

به هر حال ، غیر مسلمانان - یعنی یهودیان ، مسیحیان و . . . - بودند که به شکلی عام به امر ترجمه پرداختند . پس طلایه داران این حرکت ، همینان بوده اند ، ولی نباید نقش ((نوبختیان )) را نادیده انگاشت . نوبختیان ، طایفه ای ایرانی ، مسلمان و شیعه بوده اند که خدمات آشکاری در این زمینه ارائه کرده اند .

((گوستاولوبون )) می گوید : ((نخستین کسی که کتابی در زمینه طب ترجمه کرد ، ((هارون )) (در سال 685) بود)) . ولی به اعتقاد ما این رأ یی است غلط ؛ زیرا اوّلاً : این کتاب عبارت است از کناش (مجموعه ای از قواعد و فواید پزشکی ) تأ لیف ((اهرن )) . این کتاب را ((ماسرجویه )) در زمان ((عمر بن عبدالعزیز)) و یا ((مروان بن حکم ))

ترجمه کرده است و ترجمه او در مخزنهای کتاب باقی مانده تا اینکه : ((عمر بن عبدالعزیز)) آن را بیرون آورده و در اختیار مردم نهاده است . (62)

و ثانیاً : ما می بینیم که آنان می گویند : ((ابن اءثال )) ، پزشک معاویه - که در زمان همو به قتل رسید - پیشتر به ترجمه کتابی در باره داروها ، از زبان یونانی به عربی ، اقدام نموده بود . (63) این اشکال برآن کس نیز که ((خالد بن یزید)) را اوّلین مترجم کتابهای طبی و نجومی می داند ، وارد است . (64)

((وجدی )) گوید : ((ابن وحشیه )) ، کتابی را از زبان کلدانی در باره سموم به سال 170 میلادی ترجمه کرد . (65)

این راءی نیز غلط است ؛ زیرا وی در اواخر قرن سوم و شروع قرن چهارم می زیسته است . (66) البته از آنچه ذکر کردیم نادرستی این سخنشان نیز آشکار می شود که می گویند : ((جورجس )) اوّلین کسی بود که بنا به درخواست ((منصور)) ترجمه کتابهای طبی را به عربی آغاز کرد . (67)