آیین اخلاق در قرآن صفحه 205

بنابراین هرکسی در گستره توانش مسئول از گردش خوب تمام کارهای کلّی و جزئی می‌باشد که موکّل آنها و بر آنها گمارده است!

جز این‌که اگر مسئولیّت اخلاقی فراگیر باشد، با این حال بدون شرایط نخواهد بود، بنابراین باید دید شرایط آن چیست؟ قرآن کریم این شرایط را به تفصیل بیان می‌کند که ما بخش آینده را بدان‌ها اختصاص داده‌ایم:

2- شرایط مسئولیّت اخلاقی و دینی:

الف- طبیعت شخصی مسئولیت‌

نخستین چیزی که باید خاطرنشان گردد، این است که مسئولیّت اخلاقی و دینی شخصی محض است. اگر ما تمام نصوص قرآنی را که این اصل سیاسی را مطرح می‌کنند، یادآور شویم، سخن به درازا خواهد کشید، از این‌رو به نقل برخی از آنها بسنده می‌کنیم و آنها نصوصی هستند که در الفاظی کاملا واضح، این حقیقت را بیان می‌کند، از جمله:

«لَها ما کَسَبَتْ وَ عَلَیْها مَا اکْتَسَبَتْ» «1»،

و «وَ مَنْ یَکْسِبْ إِثْماً فَإِنَّما یَکْسِبُهُ عَلی نَفْسِهِ»، «2»

و «مَنِ اهْتَدی فَإِنَّما یَهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما یَضِلُّ عَلَیْها وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری «3»

و «لا یَجْزِی والِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَ لا مَوْلُودٌ هُوَ جازٍ عَنْ والِدِهِ شَیْئاً» «4»

و «الْیَوْمَ تُجْزی کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ لا ظُلْمَ الْیَوْمَ» «5»

و «وَ لِکُلٍّ دَرَجاتٌ مِمَّا عَمِلُوا» «6»

__________________________________________________
(1)- بقره (2) آیه 286: هر کار (نیکی) انجام دهد برای خود انجام داده و هر کار (بدی) کند به زیان خود کرده است.
(2)- نساء (4) آیه 111: هر گناهی که انسان مرتکب می‌شود، نهایتا و در نتیجه به خود ضرر زده و به زیان خود گام برداشته است.
(3)- اسراء (17) آیه 15: هرکسی هدایت شود، برای خود هدایت یافته و آن‌کس که گمراه گردد، به زیان خود گمراه شده، هیچ‌کس بار گناه دیگری را به دوش نمی‌کشد.
(4)- لقمان (31) آیه 33: نه پدر کیفر (اعمال) فرزندش را تحمّل می‌کند، و نه فرزند چیزی از کیفر (اعمال) پدرش را.
(5)- غافر (40) آیه 17: امروز هرکسی در برابر کاری که انجام داده جزا داده می‌شود، امروز هیچ ظلم و ستمی (بر هیچ‌کس) نخواهد بود.
(6)- احقاف (46) آیه 19: و برای هرکدام از آنها درجاتی است برطبق اعمالی که انجام داده‌اند.