آیین اخلاق در قرآن صفحه 322

می‌گرداند: «إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً وَ إِذا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعاً إِلَّا الْمُصَلِّینَ» «1».

زشتی و قبح رذیلت:

1- مستی: قرآن کریم، شرب خمر و قمار را به عنوان عمل زشت دو پهلو معرفی می‌کند، به این معنی که هردوی این‌ها تخم کینه و دشمنی را می‌کارند و از یاد خدا بازمی‌دارند، می‌فرماید: «إِنَّما یُرِیدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ.» «2». و هم‌چنین اسلام ثابت کرده است که شراب «امّ الخبائث» «3»، ریشه همه پلیدی‌ها و کلید همه بدی‌ها «4» است، واقع مطلب این است که هرگاه عقل و خرد زایل شود، کدام نیرو در برابر نفس‌مان باقی می‌ماند؟ ...

2- دروغ‌گویی: در صورتی که فضایل و رذایلی نیرومند و اثرگذار در خیر و شرّ اخلاقی وجود دارد، به‌گونه‌ای که منشأ فضایل و رذایل دیگری می‌شوند، بنابراین بر ما لازم است که روی این بخش از صدق و کذب نیز محاسبه کنیم، رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم می‌فرماید: «راستی و صداقت به نیکی راهنمایی می‌کند و نیکی به بهشت و شخص باید راست بگوید تا راستگو به حساب آید و از طرفی دروغ به تبهکاری هدایت می‌کند و تبهکاری به دوزخ و شخص آن‌قدر دروغ می‌گوید تا

__________________________________________________
(1)- معارج (70) آیه‌های 19- 24: انسان حریص و کم‌طاقت آفریده شده است، هنگامی که بدی به او رسد، بی‌تابی می‌کند، و هنگامی که خوبی به او می‌رسد، مانع دیگران می‌شود، مگر نمازگذاران (آنها که نمازها را پیوسته به‌جا می‌آورند).
(2)- مائده (5) آیه 91: شیطان می‌خواهد از طریق شراب و قمار در میان شما تخم عداوت و دشمنی بپاشد و از نماز و ذکر خدا باز دارد.
(3)- ر ک: جامع سیوطی: 2/ 13؛ المهذّب: 5/ 78؛ کشف الخفاء: 1/ 459؛ حدیث 1225؛ فیض القدیر: 2/ 120؛ الفردوس بمأثور الخطاب: 2/ 267، حدیث 3639؛ المجازات النّبویه: 442؛ شعب الإیمان: 5/ 10، حدیث 5586؛ مسند الشّهاب: 1/ 68، حدیث 57؛ المعجم الأوسط: 4/ 81، حدیث 3667؛ الجعفریّات: 134؛ سنن ابن حبّان: 12/ 169؛ موارد الظّمآن: 1/ 334؛ سنن کبرای بیهقی: 8/ 287؛ سنن دارقطنی: 4/ 247، حدیث 1؛ المصنف عبد الرّزاق: 9/ 236؛ المعجم الأوسط:

4/ 81، حدیث 3667؛ مسند الشهاب: 1/ 68، حدیث 57؛ مستدرک الوسائل: 17/ 54.

(4)- ر ک: سنن ابن ماجه: 2/ 1119، حدیث 3371 و ص: 1339، حدیث 4034؛ مجمع الزّوائد: 1/ 105؛ مصباح الزّجاجة:

4/ 27؛ سنن کبرای بیهقی: 7/ 304، حدیث 14554؛ المصنف عبد الرّزاق: 9/ 238؛ المعجم الأوسط: 8/ 58، حدیث 7956؛ المعجم الکبیر: 20/ 82، حدیث 156؛ شعب الإیمان: 5/ 10، حدیث 5588؛ الادب المفرد: 1/ 20، حدیث 18؛ التّرغیب و التّرهیب: 1/ 214، حدیث 814؛ الفردوس بمأثور الخطاب: 2/ 404، حدیث 3796؛ کشف الخفاء: 1/ 49، حدیث 107.