آیین اخلاق در قرآن صفحه 394

ج- اعتبارات نتایج و پیآمدهای عمل‌

اشاره

نتایج طبیعی: وقتی که با دقّت به این آخرین مجموعه بنگریم، قبل از هر چیز نسبت کمی از نصوص را می‌بینیم که به چیزی اهتمام می‌ورزند که ما بدان‌ها به‌طور عام نام «مجازات طبیعی» را اطلاق می‌کنیم، یعنی نتایج سودمند و یا زیان‌بخشی که همواره از راه و رفتار اخلاقی ما در شرایط عادی صادر می‌شود، هم‌چون صحّت و بیماری در نظام زندگی مادّی‌مان، بدون این‌که برحسب ظاهر از طرف خواست بالا دخالتی حاکم بر طبیعت صورت بگیرد.

البتّه در نظم و نسق این اندیشه و افکار می‌توانیم دو نوع از عوامل محرّک فردی یا عمومی را بشناسیم. امّا آنچه از توصیه‌هایی که به خاطر خیر فردی صورت گرفته و از عمل به آن‌ها نتیجه‌اش عاید فرد می‌شود، ما جز چهار مورد را نیافتیم که عبارتند از: «1»

- «وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیاماً.» «2».

- «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ إِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ.» «3».

- «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ.» «4».- «ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً.» «5».

__________________________________________________
(1)- چه‌بسا مورد پنجمی را بر آن‌ها بیفزاییم، در صورتی که از روی برخی از تفسیرها به برهانی متمسّک شویم که قرآن کریم آن را به مصلحت یک‌همسری دانسته و از چندهمسری مانع شده است؛ آیه 3، سوره نساء: «ذلِکَ أَدْنی أَلَّا تَعُولُوا»: این کار (انتخاب یک همسر ...) از ظلم و انحراف بهتر مانع می‌شود. واقعیّت مطلب این است که تعداد اندکی از مفسّران معتقدند که این عبارت ناظر بر عوامل اقتصادی است، یعنی: «آنان از هر نوع بار سنگین خانوادگی برکنار می‌شوند.». ولی بیشتر مفسّران و صاحب‌نظران آن‌ها برآنند که منظور عوامل اخلاقی است. به این معنی: «دوری کنید از این‌که ممکن است باعث ارتکاب ظلم و ستم گردید.». و این روش در تفسیر دقیق‌تر است، زیراکه به قواعد ترکیب بیشتر حرمت نهاده است، بنابراین؛ کلمه «أَلَّا تَعْدِلُوا»* معنای اوّل را نمی‌پذیرد، مگر این‌که متضمّن مفعول به مستقیمی باشد که آن در عبارت وجود ندارد.
(2)- نساء (4) آیه 5 (- یک ب): اموال و ثروت‌های خود را به دست افراد سفیه نسپارید، خدا این سرمایه را قوام زندگی شما قرار داده است.
(3)- مائده (5) آیه 101 (- یک ب): ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از اموری که افشای آنها باعث ناراحتی شما می‌شود، پرسش نکنید.
(4)- احزاب (33) آیه 59: ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو! روسری‌های بلند خود را بر خویش فروافکنند.
(5)- احزاب (33) آیه 59 (- یک ب): این کار برای این‌که شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند، بهتر است، و خداوند همواره آمرزنده و مهربان است.