آیین اخلاق در قرآن صفحه 402

فراهم شد، لازم می‌آید که ما به خود آن اصل اخلاقی در شکل خاصّ خودش- یعنی در شکل تعهّد به آن وظیفه- رو بیاوریم و اقدام کنیم. «1».

و این‌چنین زندگی اخلاقی با وارد شدن عنصر مثالی (مثل اعلی) وارد میدانی می‌شود که قبلا به وسیله عنصر طبیعی اشغال شده بود، حق این است که الگوی برتر (مثل اعلی) همواره می‌کوشد که جایگاهی را به دست آورد و آنجا را که چیز دیگری قبلا اشغال کرده بود، از او برباید.

و از این خواسته‌اش تنها بر این‌که یگانه سرور و حاکم بر وجدان باشد، نیز اکتفا نمی‌کند و حتّی نمی‌خواهد با چیزی مخلوط و یا مشتبه شود، ولی آیا چنین چیزی ممکن است؟ ... و آیا چنین حقّی برای او مقرّر است؟ و آیا به این هدف می‌رسد؟ ... تمام این‌ها از مسئله‌ای که هم‌اکنون ما را به خود مشغول کرده، خارج است، بدین معنی که علی‌رغم همه این‌ها، یک امر طبیعی جدای از منویّات ذهنی ما بیشتر اوقات با قضایای اخلاقی ما- خواه و ناخواه- آمیخته است و در برابر این نیّت‌ها مقاومت دارد و از آنها نتایجی را استخراج می‌کند، و با اعماق ذهن ما کم‌وبیش در تماس است.

و این است آن حقیقت موجودی که قرآن کریم بر ابراز آنها به وسیله مثال‌هایی که اندکی پیش آنها را نقل کردیم، پافشاری دارد، و همان‌طوری که از ابن عبّاس نقل کرده‌اند که می‌گفت:

«برای حسنه نوری در دل و روشنایی در سیما و گسترشی در روزی و نیرویی در جسم و محبّتی در دل‌های مردم است و برای عمل بد تیرگی در چهره و تاریکی در دل و سستی در جسم و کاستی در روزی و کینه و دشمنی در دل‌های مردم است.» «2».

نتایج غیر طبیعی (یا مجازات الهی)

با این تفاوت که مجازات‌های طبیعی فراگیر و همگانی نیست، و لازم نیست که ما سخن را بدون احتیاط و جانب‌داری با ویکتور کوزن [nisuoc rotciV] به این حد برسانیم: «فضیلت و خوشبختی از سویی و نگون‌بختی و رذیلت از سوی دیگر، یک هم‌سویی و توافق قطعی دارند، نه تنها در نگرش قلبی، بلکه در بستر زندگی و تاریخ نیز توافق دارند، بنابراین؛ هیچ عمل و یا اندیشه

__________________________________________________
(1)- ر ک: 162. p starp. R al ed. tirC tnaK
(2)- ر ک: منهاج السّنّه ابن تیمیه: 1/ 269؛ حلیة الأولیاء: 7/ 330؛ تفسیر ابن کثیر: 4/ 219.