آیین اخلاق در قرآن صفحه 427

که به خاطر دفاع از جانشان ناگزیر از این عمل باشند، پس این گروه مدّعیان ایمان رابطه خود را با خدا قطع می‌کنند: «وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْ‌ءٍ.» «1».

به این ترتیب نصوصی که مربوط به مجازات‌های روحی دنیوی بود، به‌طور کلّی (- 20 آ و 58 ب) می‌رسد.

کمبود مجازات دنیوی‌

و هم‌چنین از آغاز زندگی در این دنیا، پاسخ الهی را براساس و راه و رفتار خود در عمل، خوب یا بد، می‌یابیم. و این پاسخ، در سطح مادّی، عقلی، اخلاقی و روحی می‌باشد؛ چه مربوط به فرد باشد و یا امّت. ولی تمام این‌ها در نظر عدالت آسمانی و الهی ناکافی است.

اوّلا: چون همه این پاداش‌ها، مجموعه و مقدّماتی برای عدالت کلّی هستند، بنابراین؛ پاداش‌های الهی که در این جهان برای ما بروز می‌کند، فراگیر و کامل نیست، و بیشتر از پاداش‌های طبیعی و پاداش‌های انسانی نیستند. امّا این‌که فراگیر نیستند، خداوند می‌فرماید:

«وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ.» «2»، و امّا این‌که کامل نیست، به دلیل این سخن خدا: «وَ إِنَّما تُوَفَّوْنَ أُجُورَکُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فازَ.» «3».

علاوه بر این‌ها چون خوشبختی و انواع بدبختی‌ها در این دنیا به یکدیگر آمیخته است، بنابراین؛ نیکوکاران در واقع بهای خطاهایشان حتّی آنچه در حدّ یک چشم برهم زدن، از چشم برهم زدنها باشد، می‌پردازند. از طریق گرفتاری‌ها و سختی‌هایی که در این دنیا می‌بینند، خدای تعالی می‌فرماید: «فَأَثابَکُمْ غَمًّا بِغَمٍّ.» «4»، و نیز می‌فرماید: «قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِکُمْ.» «5»، «وَ ما أَصابَکَ

__________________________________________________
(1)- آل عمران (3) آیه 28 (- یک ب): و هرکس چنین کند، در هیچ‌چیز از خدا نیست.
(2)- شوری (42) آیه 30: و بسیاری را نیز عفو می‌کند.
(3)- آل عمران (3) آیه 185: و شما پاداش خود را به‌طور کامل در روز قیامت خواهید گرفت، کسانی که از جاذبه دوزخ دور شوند و داخل بهشت گردند، نجات یافته و محبوب و مطلوب خود را پیدا کرده‌اند.
(4)- آل عمران (3) آیه 153: در این هنگام غم و اندوه یکی پس از دیگری به شما رو آورد.
(5)- آل عمران (3) آیه 165: ای پیامبر! به آنها بگو: این مصیبت از وجود خود شما سرچشمه می‌گیرد و عوامل شکست را در خود جست‌وجو کنید.