آیین اخلاق در قرآن صفحه 434

ایجابی و گاهی طبیعت سلبی داشت.

و در آینده این هر دو جنبه را در مورد حیات اخروی بررسی خواهیم کرد، هرکدام را جداگانه به قدری که برای ما میسّر باشد، مورد بحث قرار خواهیم داد، ولی در ابتدا باید سخنی درباره مرحله انتقال ما بین این دو نوع زندگی (دنیا و آخرت) بگوییم.

نخستین چشش مزه سرانجام کار

نیکوکاران از نخستین لحظه‌ای که دعوت آفریدگارشان را لبیک می‌گویند، بشارتی را که انتظار می‌کشیدند، مشاهده می‌کنند و فرشتگان با درود و سلام با آنان برخورد می‌نمایند و در این‌باره قرآن کریم می‌فرماید: «الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.» «1». و به‌ویژه با شهیدان: «فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ.» «2».

امّا آنانی که در هلاکت‌اند، با آخرین خفقان از زندگیشان، مواجهه با تلخی و سختی واقعی شروع می‌شود: «وَ لَوْ تَری إِذِ الظَّالِمُونَ فِی غَمَراتِ الْمَوْتِ وَ الْمَلائِکَةُ باسِطُوا أَیْدِیهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اللَّهِ غَیْرَ الْحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ.» «3». «وَ لَوْ تَری إِذْ یَتَوَفَّی الَّذِینَ کَفَرُوا الْمَلائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِیقِ.» «4».

امّا راجع به آنچه مربوط به فاصله‌ای است که بین مرگ تا رستاخیز وجود دارد، قرآن

__________________________________________________
(1)- نحل (16) آیه 32: کسانی هستند که فرشتگان قبض ارواح روح آنان را می‌گیرند، درحالی‌که پاک و پاکیزه‌اند، به آنها می‌گویند:

سلام بر شما باد. وارد بهشت شوید، به خاطر اعمالی که انجام می‌دادید.

(2)- آل عمران (3) آیه 170: آنها به خاطر نعمت‌های فراوانی که خداوند از فضل خود به آنها بخشیده است، خوشحالند و به خاطر کسانی که هنوز به آنها ملحق نشده‌اند، (مجاهدان و شهیدان آینده) نیز خوشحالند که نه ترسی بر آن‌هاست و نه غمی.
(3)- انعام (6) آیه 93: اگر تو (ای پیامبر) این ستمکاران را درحالی‌که در شداید مرگ فرورفته‌اند، مشاهده کنی، درحالی‌که فرشتگان قبض ارواح دست گشوده‌اند، به آنها می‌گویند: جان خود را خارج سازید، خواهی دید که وضع آنها بسیار دردناک و اسفبار است، امروز گرفتار مجازات خوارکننده‌ای خواهید شد، به خاطر این‌که بر خدا دروغ بستید و در برابر آیات او سر تسلیم فرود نیاوردید.
(4)- انفال (8) آیه 50، (ر ک: فتح/ 27): و اگر ببینی وضع عبرت‌انگیز کفّار را به هنگامی که فرشتگان مرگ به صورت و پشت آنها می‌زنند و به آنها می‌گویند عذاب سوزنده‌ای را بچشید!