آیین اخلاق در قرآن صفحه 440

خوشبختی حسّی‌

و این خود یک مسئله است که بدانیم وقتی که روح به بهره کامل، آزاد، به خاطر خوشبختی ذاتی خود می‌رسد، درحالی‌که با بدن معذّب یا محروم همراه است، درباره نیازمندی‌هایش در ستیز است و یا حتّی در ذوقیّات جمالیش صدمه دیده است، توان راندن مگسی را یا برآوردن صدا، احساس بویی تند، حرارت زیاد و سرمای شدید را ندارد. عکس العملی در برابر امور مجرّده ندارند، زیرا عمیقا متفاوت هستند، پس چه وقت شخص آنها را احساس می‌کند؟ آیا منظور این نیست که این ناراحتی‌ها را از بدن دور سازیم و به قدر امکان، آرامش کامل برایش فراهم کنیم، به راستی که ما درعین‌حال روح را آزاد می‌کنیم و بالاترین شادمانی را برایش تهیّه می‌بینیم؟ ... ما را همین‌قدر بس که این را بگوییم تا اهتمام خودمان را به سلامتی، آسایش و دوری از رنج و مرگ نشان بدهیم و حتّی همه این‌ها را براساس جنبه اخلاقی استوار سازیم.

و به دور از این نظریّه مقرّر می‌داریم که هیچ نوع نظام پاداش اخلاقی به این مطالب اولیّه زندگی مادّی پاسخ مثبت نمی‌دهد، تا این‌که با همه صفا و جلا یک نظام ناقص تیره و تاریکی بشود. و چنین نقصی را امکان ندارد که در نظام قرآنی مشاهده کنیم، توضیح این‌که قرآن به این مقدار بسنده نمی‌کند که برای نیکوکاران در سرای آخرت تنها نمردن را تضمین کند که در این آیه فرموده است: «لا یَذُوقُونَ فِیهَا الْمَوْتَ إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولی » «1» و یا حمایت در برابر شرور که می‌فرماید: «لا یَمَسُّهُمُ السُّوءُ.» «2»، بلکه این تضمین را نیز برای آنها دارد که از اماکن عذاب آنها را دور سازد: «إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنی أُولئِکَ عَنْها مُبْعَدُونَ لا یَسْمَعُونَ حَسِیسَها وَ هُمْ فِی مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُونَ.» «3»، و برای آنان راحتی را ضمانت می‌کند: «فَرَوْحٌ وَ رَیْحانٌ.» «4»، «لا یَمَسُّهُمْ فِیها نَصَبٌ.» «5» و در کوتاه سخن، برای آنان سلامتی را تضمین می‌کند:

__________________________________________________
(1)- دخان (44) آیه 56: آنها هیچ مرگی جز همان مرگ اوّل (که در دنیا چشیدند)، نخواهند چشید.
(2)- زمر (39) آیه 61، غافر/ 7، 9، دخان/ 56، احقاف/ 31، طور/ 18، 27، حشر/ 10، تحریم/ 6، انسان/ 11، لیل (92) آیه 17: هیچ بدی به ایشان نمی‌رسد.
(3)- انبیاء (21) آیه‌های 101، 102: کسانی که به خاطر ایمان و اعمال صالحشان وعده نیک به آنها از قبل داده‌ایم، از این آتش هولناک دورند، آنها صدای آتش را نمی‌شنوند، آنها در آنچه بخواهند و مایل باشند، به‌طور جاودان متنعّم‌اند.
(4)- واقعه، (56) آیه 89: در روح و ریحان و بهشت پرنعمت است.
(5)- حجر (15) آیه 48، فاطر/ 35، واقعه/ 89: هرگز خستگی و تعب به آنها نمی‌رسد.