آیین اخلاق در قرآن صفحه 534

وَ لا یَنالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَیْلًا إِلَّا کُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صالِحٌ إِنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ وَ لا یُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً وَ لا یَقْطَعُونَ وادِیاً إِلَّا کُتِبَ لَهُمْ لِیَجْزِیَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ.» «1».

البتّه نیّت خیر است، ولی عمل براساس نیّت خیر، بالاتر از آن خیر است، زیراکه یک عمل اخلاقی کامل است.

انگیزه‌های عمل‌

اشاره

بخش اوّل از این فصل از آن جهت به بررسی نیّت اختصاص یافت که نیّت رابط بین اراده و موضوع مباشر آن است، به این معنی که عمل را با صرف‌نظر از هر نوع انتظاری ممکن است این نشاط درونی به دنبال خود داشته باشد. به راستی ما مشاهده می‌کنیم که: این رؤیای درونی و این ادراک شعوری نسبت به آنچه انسان انجام می‌دهد و صفتی را که بدان وسیله عملی را انجام می‌دهد، عنصر مهمّی در اخلاقیّت به حساب می‌آید، ولی تمام شی‌ء و همه چیز نیست، و از طرفی فقدان این عنصر بیشترین تصرّفات دقیق انسانی و از جهت مادّی مطابق با تکلیف وی به حساب می‌آید.

و هر نوع تغییر و تحوّلی در نیّت، یعنی هر نوع اشتباهی در اوصاف راستین عمل، یا این است که ارتباط با رفتار ما دارد و یا این‌که تنها به ما اجازه می‌دهد تا از عفو پروردگاری برخوردار باشیم.

و البتّه از میان دو عنصر سازنده پدیده اخلاقی نیّت نسبت به عمل از اولویّت و تقدّم برخوردار است.

و البتّه که نیّت، به تنهایی به عنوان یک کار اخلاقی قابل فرض است و در وقت لزوم