آیین اخلاق در قرآن صفحه 536

به معنای اطاعت و تسلیم است، یعنی خضوع در برابر اراده الهی و درعین‌حال به معنای اخلاص و به دور انداختن هر نوع سلطه دیگری از اراده انسانی است.

و هم‌چنین کفایت نمی‌کند که ما بگوییم: قرآن کریم چقدر بر ضرورت این مطلب تأکید دارد که الهام‌بخش نیّت پاک در اعمال هر فردی باشد؟ زیراکه این مطلب نیز لازم است که ما توضیح دهیم، این پاکی نیّت در چه چیز تجسّم می‌یابد؟ و در چه وقت دگرگون می‌شود و به خاطر مجموعه‌ای از عوامل و اسباب ارکان و بنیانش فرومی‌ریزد؟

الف- نقش نیّت غیر مباشر و طبیعت آن:

جز این‌که ما پیش از ورود به تفصیل این موضوع سزاوار است که قبل از هر چیز بگوییم: تا چه اندازه ارزش یک عمل در اسلام با اهداف دور سنجیده می‌شود، و اکنون به سخنی از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بسنده می‌کنیم که معنی و مضمون زیادی را در خود تلخیص کرده و تا بی‌نهایت و بی‌شماری از نصوص قرآنی و غیر قرآنی را فراگیر است، از جمله نمونه‌های زیادی را در خلال بحث‌هایمان خواهیم دید. و آن سخن این فرموده پیامبر است: «فقط اعمال در گرو نیّت‌هاست.» «1»، و این سخنی است که قبلا برای اثبات نیّت مباشر به عنوان یگانه شرط صحّت عمل- یعنی شرط وجود اخلاقی- از آن استفاده کردیم، و نیز ممکن است این فرمایش ما را یاری کند تا این‌که به صورت عمیق‌تر نیّت را بررسی کنیم؛ به لحاظ این‌که نیّت معیار ارزش و آخرین شرط پاداش و کیفر است.

این استفاده دوگانه از روایت و آنچه را که از طرف همه مفسّران درباره آن گفته شد، نخست در اشتقاق کلمه عربی نیّت (noitnetnI) می‌توان یافت. این واژه در واقع از دو ریشه‌ای که به‌گونه‌ای درهم آمیخته، مشتق شده است.

نخستین ریشه آن: «ناء بالحمل»، یعنی بدان قیام کرد.