آیین اخلاق در قرآن صفحه 606

صفت فرعی نمی‌یابیم. زیرا نیّت اساسی خداجویی و کسب رضای خداست. این مطلب را در آیه مبارکه ذیل ملاحظه فرمایید: «وَ مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ تَثْبِیتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصابَها وابِلٌ فَآتَتْ أُکُلَها ضِعْفَیْنِ.» «1».

در این صورت، در این گفتار حق با مکّی «2» است، هرچند که سخنش گذراست و اصرار بر مضمون آن ندارد. می‌گوید: «بنابراین؛ نیّت وی در این عمل اصلاح قلب و آرامش روح و استواری حال خود می‌باشد و همه این‌ها به خاطر دین و وعده اخروی و شکر پروردگار و ورود در حلال و اقرار به نعمت‌های الهی و پیروی از سنّت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم است، نه آنکه مطابق طبع و جریان عادی انجام گرفته باشد.» «3».

اکنون به بررسی مجموعه سوم می‌رسیم:

د- نیّت‌های بد

اشاره

همان‌طوری که بین دو نقطه در هندسه اقلیدسی «4» جز یک خطّ مستقیم نمی‌شود ترسیم کرد. جریان، در ارتباط شخص مکلّف با موضوع تکلیف به وسیله نیّت بر همین منوال است.

امکان ندارد که جز یک راه برای فضیلت وجود داشته باشد، آن همان راهی است که نیّت به صورت کامل جلوه می‌کند، بدان معنی که با قصد شارع مقدّس تطبیق کند. بنابراین؛ اگر با هدف فرمان وی (یعنی با انگیزه واجب) مطابقت نماید، پس نیّت، نیّت حسنه است. ولی اگر تنها به قصد بخشش او (یعنی به خاطر فایده‌ای که این رخصت دارد) باشد، نیّت مقبوله است.

و هر نوع انحراف احساسی و ارادی از راهی که بدین نحو ترسیم شود، به‌طور حتم به نیّت گنه‌کارانه منتهی می‌شود. باوجود این، چقدر فراوان خارج از این جادّه مستقیم از روی کردها و موارد انعطاف و گمراهی‌ها وجود دارد که حدّ و حصر ندارد!!

__________________________________________________
(1)- بقره (2) آیه 265: و مثل کسانی که اموال خود را برای خشنودی خدا و استوار کردن (ملکات عالی انسانی) در روح خود انفاق می‌کنند، هم‌چون باغی است که در نقطه بلندی باشد و باران‌های درشت و پی‌درپی به آن برسد (و به خاطر بلند بودن مکان، از هوای آزاد و نور آفتاب به حدّ کافی بهره گیرد و آن‌چنان رشد کند که) میوه خود را دوچندان دهد.
(2)- نام یکی از مؤلّفان.
(3)- ر ک: قوت القلوب، مکّی: 2/ 336، چاپ حلبی.
(4)- اقلیدس ریاضی‌دان یونانی زمان بطلیموس اوّل (در قرن سوم پیش از میلاد) معلّم مدرسه اسکندریّه بود (مترجم عربی).