آیین اخلاق در قرآن صفحه 61

نشانه‌های کلّی آن مربوط می‌شد و مشخّص‌کننده آن به حساب می‌آمد. اکنون به سراغ اخلاق نظری برویم.

اخلاق نظری:

در این مورد نیز روش ما با روش عموم نویسندگان متفاوت است؛ توضیح این‌که آنچه را که اغلب دانشمندان ما در درجه اوّل اهمیّت قرار می‌دهند، جنبه اقتصادی و یا شرعی است؛ امّا ما قبل از هر چیز همّت خود را در زمینه اخلاقی متمرکز می‌کنیم و هر مسئله‌ای را در همان اصطلاحاتی که در نزد دانشمندان جدید علم اخلاق معمول است، به کار می‌بریم.

و از سوی دیگر، از خود قرآن- همان‌طور که روش همیشگی ماست- نکته اصلی را می‌گیریم و با مراجعه مستقیم به عبارت قرآنی، پاسخ هر مسئله‌ای را استخراج می‌کنیم.

امّا در اینجا مشکلی نهفته است؛ و آن این‌که نصوص مربوط به اخلاق نظری آن‌قدر زیاد و واضح نیستند که احکام عملی بدان وسیله ممتاز و مشخّص شود. و در اینجا، پرسشی هم وجود دارد که باید پیش از هر چیز مطرح شود (آن پرسش این است که):

آیا قرآن کریم یک کتاب نظری است؟ و آیا ممکن است در این کتاب هرچه را که می‌خواهد- از آنچه در کتاب‌های دیگر و اندیشه‌های فلسفی آمده است- جستجو کند؟

فلسفه به معنای معمول کلمه، یک کار فکری منطقی است که براساس صرف خطورات طبیعی ذهن استوار است که اندیشمند در این کار فکری از حکمی به حکم دیگر با روش خاصّی منتقل می‌شود، «1» تا به نظام معیّن قابل قبولی برسد که بتواند همه اشیا را تفسیر کند، و یا قادر بر تفسیر وضع معیّنی برای یکی از این اشیا باشد. بدیهی است، این تلاش عقلی و این گام تدریجی قابل مقایسه و نسبت با روشنایی وحی نیست؛ که بدون کنجکاوی و یا انتظار روح آدمی را فرا می‌گیرد و ناگهانی بخشی از معرفت و شناخت را به او می‌دهد که نه (مثل قیاس اقترانی- م.) مقدّماتی پیش از نتیجه داشته و نه (مثل قیاس استثنایی- م) مقدمی پیش از تالی دارد.