آیین اخلاق در قرآن صفحه 646

شرطی؟

2- سهم تلاش جسمی در این ارزش چقدر است؟

3- آیا این تلاش وقتی که ضرورت پیدا می‌کند، حدّ نهایی دارد؟

1- تلاش و حرکت رو به پیش‌

اشاره

سیجور می‌گفت: انسان «به هر نوع تلاشی افتخار می‌کند». «1»

این جهت‌گیری به ستایش از روح جانبازی و فداکاری، همان جهت‌گیری مشروع است که در برخی از شرایط تا درجه معیّنی گاهی احیانا به حدّی می‌رسد که می‌تواند از این روحیّه، هدف دیگر، با ارزشی درخور بسازد. بنابراین؛ آیا ما حق داریم که بر ردّ این روش فکری پافشاری کنیم؟

به راستی نیروی عملی که صرف نمی‌شود، جز به خاطر صرف شدن به معنای حقیقی کلمه بازیچه است. و هر نوع تلاش حادّی که موضوع مشخّصی برایش فرض می‌کند، ارزش خاصّی را به آن می‌بخشد و به خاطر همین ارزش خاصّی که به آن می‌دهد، تصمیم می‌گیرد که هرچه زودتر به آن برسد. «2»

و از خلال علاقه‌اش در این موضوع گمشده‌اش، تلاش آدمی ارزش خود را پیدا می‌کند، همان ارزشی را که دستاویز وی بوده است.

بلکه تلاش و کوشش به‌طور خاص یک ارزش اخلاقی ندارد، مگر از آن جهت که وسیله‌ای برای تحقّق بخشیدن برخی نیکی‌های اخلاقی است. بنابراین؛ شعاری که تلاش و کوشش را به ذات خود می‌ستاید، بدون توجّه به این‌که این کوشش برای چیست، تلاش از این دیدگاه، عبارت از تلاش دینامیکی حیاتی است که هم می‌تواند سودمند باشد و هم زیان‌آور، چنان‌که در شعر این شاعر «3» آمده است:

__________________________________________________
(1)- ر ک:

.troffe ,tra ,?erttil rap ?et .a .11 ,IIIV .paN .tsiH ,rug ?es

(2)- به‌طور مثال، کسی با فرض این‌که از سختی دنیا راحت شود، اقدام به خودکشی می‌کند!- م.
(3)- این شعر به قیس بن حطیم منسوب است. به‌طوری که در دیوان وی، ص 44، و در «صاعتین»، ص 245 آمده است. و در «اخبار» ابو تمام، ص 28، از عبد الأعلی بن عبد اللّه بن عامر؛ و اعجاز القرآن باقلانی، ص 83؛ شرح رضی بر کافی: 4/ 51 و مغنی اللّبیب: 1/ 182، به صولی نسبت داده‌اند.