آیین اخلاق در قرآن صفحه 691

و این روح نیرومند در جهاد تنها از خلال تکرار امر به جهاد در قرآن به چشم نمی‌خورد، بلکه آن روح انعکاس صدایش در گفتاری است که سابقین در اسلام بر آن اساس با رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بیعت کردند: «از عبادة بن ولید به نقل از طریق پدرش، از جدّش که گفت:

با رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بیعت کردیم که به فرمانش گوش فرادهیم، و اطاعت کنیم در سختی و آسانی، با طیب میل و برخلاف میل، و براساس اختیار و تصمیم خودمان، و بر این اساس که در هیچ کاری با اهلش خصومت نورزیم و هرجا باشیم حق را بگوییم و در راه خدا از سرزنش سرزنش‌کننده‌ای نترسیم.» «1»

و در حدیث دیگری پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم مشخّص می‌فرماید که: «بالاترین جهاد، سخن حق است در نزد پادشاه ستمگر». «2»

علاوه بر این‌ها ما معتقدیم، سودمند خواهد بود که وسیله بعضی نمونه‌ها بیان کنیم که تا چه اندازه ارزش تلاش جسمی تغییر می‌کند به تبع آن علاقه و ارتباط محکم و یا غیر محکمی که با خیر و نیکی دارد که آن نیکی هدف نهایی تکلیف واجبی است که انجام می‌دهیم. و در واقع خواهیم دید که این علاقه گاهی به مرتبه همگونی با جنبه اصلی تکلیف می‌رسد و گاهی با جنبه ثانوی در عمل توافق دارد که کم‌وبیش اهمّیّتش متفاوت است و گاهی نیز در حدّ رابطه همراهی صرف تنزّل پیدا می‌کند.

اینک سه نمونه:

1- دلاوری‌

وقتی ما می‌گوییم: باید زندگی شخص غریق را نجات دهیم و یا زندگی یتیمی را حفظ کنیم،

__________________________________________________
(1)- ر ک: صحیح مسلم: 3/ 1470، حدیث 1709، مؤلّف در عبارت حدیث نقل کرده بود: «و حق را بگوییم، هرطور بودیم». درحالی‌که صحیح آن بود که ما نقل کردیم: (هرجا باشیم، حق را بگوییم)- (مترجم عربی). و ر ک: التّرغیب و التّرهیب: 3/ 157، حدیث 3477؛ التّمهید ابن عبد البر: 16/ 351؛ الثّقات ابن حبّان: 1/ 106؛ المحلی: 11/ 112؛ سنن ابن ماجه: 2/ 957، حدیث 2866؛ صحیح ابن حبان: 10/ 413؛ سنن کبرا: 5/ 212، حدیث 8792.
(2)- ر ک: مسند احمد: 3/ 91، حدیث 11159؛ منتهی المطلب: 2/ 993؛ المستدرک علی الصّحیحین: 4/ 551، حدیث 8543؛ القواعد و الفوائد: 2/ 206؛ سنن ابی داود: 4/ 124، حدیث 4344؛ الخصال: ص 65؛ سنن ابن ماجه: 2/ 1329، حدیث 4011؛ التّهذیب: 6/ 178؛ مسند حمیدی: 2/ 331، حدیث 752؛ نضد القواعد الفقهّیه: ص 267. مسند ابی یعلی: 2/ 353؛ المعجم الکبیر: 8/ 282، حدیث 8081؛ عوالی اللئالی: 1/ 432؛ الفردوس بمأثور الخطاب: 1/ 358، حدیث 1448.