آیین اخلاق در قرآن صفحه 705

خیراتش تنها به مالکش محدود است و آن چیزی که به دنبالش محرومیّت و رنج می‌آورد.

توضیح مطلب، در حدّ اقل آن چیزی است که گفت‌وگوی بین پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و بعضی از اصحابش بر آن دلالت دارد. اینک عین عبارت آن گفت‌وگو که مسلم از ابو هریره نقل کرده است:

مستمندانی از مهاجرین نزد رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم آمدند و گفتند: مردم قدیمی مدینه به مقامات بالا و نعمت‌های ابدی رسیدند! پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم پرسید: آن مقامات چیست؟ گفتند: آنها نیز مانند ما نماز می‌خوانند و هم‌چون ما روزه می‌گیرند و صدقه می‌دهند، درحالی‌که ما صدقه نمی‌دهیم و بردگان را آزاد می‌کنند، درحالی‌که ما آزاد نمی‌کنیم، رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: آیا به شما چیزی را نیاموزم که شما بدان وسیله به کسانی که از شما جلو افتاده‌اند، برسید و از بعدی‌ها جلو بیفتید، و کسی از شما بهتر نباشد، مگر این‌که همان کاری را بکند که شما کرده‌اید؟ گفتند: چرا یا رسول اللّه! فرمود: «به دنبال هر نمازی سی و سه مرتبه سبحان اللّه، اللّه اکبر و الحمد للّه می‌گویید.»

ابو صالح می‌گوید: مستمندان مهاجر نزد رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم برگشتند، گفتند: برادران ثروتمند کارهای ما را شنیده بودند و آنها نیز همان کارها را کردند، رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: «ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ»* «1»

2- گوشه‌گیری و معاشرت‌

مشکل دوم؛ مشکل تناقض بین گوشه‌گیری و زندگی اجتماعی است، و ما در اینجا نیز همان برتری را نسبت به خیر ایجابی مشترک می‌بینیم، جز این‌که ارزش ایجابی موجود در این جا از جهتی گران‌بهاتر از تلاش و پرارزش‌تر از فداکاری است.

تردیدی نیست که در این موضوع، هیچ امر قاطع مؤکّدی وجود ندارد، زیراکه هر کاری از

ر ک: صحیح مسلم: 1/ 416، حدیث 595 و 2/ 697، حدیث 1006؛ منتهی المطلب: 1/ 302؛ صحیح بخاری: 1/ 289، حدیث 807 و 5/ 2331؛ تذکرة الفقهاء: 3/ 264؛ صحیح ابن حبّان: 3/ 119، حدیث 838؛ بحار الانوار: 31/ 452؛ المسند المستخرج علی صحیح مسلم: 2/ 193، حدیث 1320؛ نهایة الأحکام: 1/ 510؛ سنن کبرای بیهقی: 2/ 186، حدیث 2846؛ مسند احمد: 5/ 167، حدیث 21512؛ مسند ابی یعلی: 11/ 466، حدیث 6587.