آیین اخلاق در قرآن صفحه 71

والای موجود در نفس انسانی برگرفته است، و آن چیزی است که وجودی جدای از شهوت و نیز جدای از عالم خارج دارد. عبارت وی چنین است که می‌گوید:

«ای الزام! ای بالاترین نام بزرگ ...! کدام منبع، شایستگی پیدایش تو را دارد؟ ... و در کجا می‌توانیم ریشه ساقه برومند تو را پیدا کنیم؟ ... شاید آن ریشه- دست‌کم- جز این نباشد که انسان را به بالاتر از ذات خودش می‌رساند .. و همان که انسان را تا سروسامان دادن به همه چیز استوار می‌گرداند، هیچ قوّه‌ای جز قوّه ادراک انسان را یارای تصوّر آن نیست». «1»

بنابراین، انسان در یک زمان با ارتباطی که با عالم ادراک و عالم حسّ دارد، دارای دو طبیعت است که نیرویی بالاتر از آنها یعنی عقل بر پست‌ترین آنها یعنی خوددوستی نامشروع (خودپرستی) سیطره دارد و این فریاد برخاسته از عقل، با تمام وضوح شنیده می‌شود؛ «با اثرگذاری فراوان و قابل درک برای همه کس، حتّی افرادی کودن ... و چارچوبی که اخلاق‌گرایی را از حب ذات در نهایت وضوح مشخّص می‌سازد، تا آنجا که نگاهی معمولی از تشخیص این دو از یکدیگر درمانده و ناتوان نیست.» «2»

بنابراین، وقتی نظریّه کانت را با ساده‌ترین عبارت رد کردیم و از تمام مظاهر دقیق عبارتی و برداشت‌های شخصی جدا ساختیم و برداشت‌های بد را نیز- که بدانها متّهم بود- زدودیم و سردی عاطفی را که بدانها آمیخته بود، از میان بردیم، دیگر پس از این‌ها نه تنها از جمله مسلّمات شمرده نمی‌شود، بلکه چنان‌که می‌بینیم، کاملا با نظریّه برگرفته از قرآن کریم همسویی دارد.

به راستی این کتاب آسمانی به ما آموخته که نفس انسانی در ساختار اوّلیّه‌اش احساس خیر و شر را دریافته است: «وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها* فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها» «3»، و همان‌طور که به انسان ملکه زبان و حواسّ ظاهری عطا شده، بصیرت و بینش اخلاقی نیز بر او ارزانی گشته است:

(1).. 91. p, euqitarP nosiaR al ed euqitirC, tnaK

(2).. 36 - 35 p, dibi