ملکوت اخلاق: گلگشتی در جلوه‌های رفتاری و گفتاری پیامبر اعظم صلی‌الله علیه و آله صفحه 267

او حتی نسبت به کسانی که زمینه هدایت را از کف داده بودند و در برابر حق سرکشی می‌کردند و دشمن سرسخت آرمان‌های رسول اللَّه صلی الله علیه و آله به شمار می‌رفتند، خود را مسئول می دانست. ایشان می‌کوشید آنان را از آتش دوزخ رهایی بخشد. در این راه تا بدانجا پیش می‌رفت که خدای سبحان از ایشان می‌خواست خویشتن‌داری کند و خود را به زحمت نیندازد:

طه ما انْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَتَشْقی. (طه: 1)

قرآن را بر تو نازل نکردیم که این مقدار خود را به زحمت اندازی.

انسان به برکت تکلیف و حس مسئولیت می‌تواند نردبان تعالی را بپیماید.

اساساً آدمی در برابر خود، دیگران و خدای خود مسئول است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این باره می‌فرماید:

همه شما نسبت به زیردستان خود مسئول هستید. پس حاکم نسبت به رعیت خود مسئولیت دارد. مرد، سرپرست خانواده است و نسبت به آنها وظیفه دارد.

زن، نگهبان خانه شوهر و فرزندان اوست و نسبت به آنها مسئولیت دارد. بنده هم نگهبان اموال مولای خود است و در این باره مسئول است. آگاه باشید که همه شما بندگان هستید و نسبت به رعیت خود مسئولیت دارید. (1) 773

تنها در پرتو احساس مسئولیت در برابر جامعه است که رعایت حقوق دیگران معنا می‌یابد. مسلمان بودن، حقوق و تکالیف ویژه‌ای را برای فرد به بار می‌آورد که مسئولیت در برابر هم‌کیشان یکی از آنهاست. هرکس صدای آنها را بشنود و به فریادشان نشتابد، مسلمان نیست. این مسئولیت‌پذیری به طور کامل در پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله نمودار بود، به گونه‌ای که خداوند متعال در آیه کریمه می‌فرماید:

فَلَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ عَلی آثارِهِمْ إنْ لَمْ یُؤْمِنُوا بِهذا الْحَدِیثِ أسَفاً. (کهف: 6)

گویی تو می‌خواهی به خاطر رفتار آنان، خود را از غم و اندوه هلاک کنی؛ اگر به این گفتار ایمان نمی‌آورند.