فرهنگ اخلاقی معصومین علیهم السلام حرف (آ) صفحه 105

می گیرد.

در این جا اسلام می پسندد که با آزار دهنده برخورد مناسب شود. در مورد ابعاد گسترده این بحث، حکایت ها و آموزه های روشن تری خواهد آمد.

امام علی علیه السلام هنگام بیان سیمای اهل تقوا می فرماید:

دل های پرهیزگاران، اندوهگین است و مردم از آزارشان در امانند. (1)

در جایی دیگر می فرماید:

پرهیزگار کسی است که مردم به خیرش، امیدوار و از آزارش در امانند.

بنابراین، یک مسلمان واقعی و با تقوا، اهل اذیت و آزار نیست. او به انسان یا حتی حیوان و گیاه نیز آزار نمی رساند.

2. آزرده

اشاره

بحث ما این است که آن چیز یا کسی که مورد اذیت و آزار واقع می شود، چه می تواند باشد. با یک نگاه کلی و دقیق می توان گفت ممکن است آن چه مورد اذیت و آزار قرار گیرد (با توجه به این که آزار و اذیت یک نوع آسیب رسانی به غیر است)، یکی از موارد زیر باشد:

الف _ طبیعت

طبیعت می تواند مورد اذیت و آزار انسان قرار گیرد. البته می دانیم طبیعت نمودی دارد و آن عبارت است از جماد، گیاه و حیوانات. اگر جماد را از عنوان بحث خارج کنیم، گیاه و حیوان می تواند مورد اذیت و آزار رسانی انسان قرار گیرد.

البته اسلام به این مطلب توجه داشته و در مواردی،انسان را از آزردن گیاه و حیوان نهی فرموده است. برای نمونه، حضرت علی علیه السلام وقتی به کارگزاران حکومتی خود در امر زکات دستورهایی می دهد، توجه به حیوانات را از یاد