فرهنگ اخلاقی معصومین علیهم السلام حرف (آ) صفحه 197

البته خداوند متعال در جایی می فرماید:

اِنّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوّابینَ. (بقره: 222)

همانا خداوند بسیار توبه کنندگان و رجوع کنندگان را دوست دارد.

توبه بنده، رجوع از گناهان به سوی حضرت حق است که در آن، ندامت و پشیمانی نیز نهفته است. به نظر می رسد توبه پیش درآمد استغفار و به عبارت دیگر، یکی از ارکان اصلی استغفار واقعی است. بنابراین، می بینیم حضرت علی علیه السلام وقتی می خواهد حقیقت استغفار را بیان کند، می فرماید: استغفار بر شش معنا واقع می شود. وقتی این شش رکن محقق شود، آن استغفار عظیم تحقق می یابد. از ارکان حقیقت استغفار، پشیمانی و عزم بر بازنگشتن به گذشته است.

دو چیز دیگر؛ یعنی ردّ حقوق مخلوق و ردّ حقوق خالق نیز از شروط قبولی توبه است. پس اگر بگوییم توبه بنده پیش درآمد تحقق استغفار واقعی است، سخنی مستند و مستدل است.

3. اصل اساسی در استغفار

کسی از مغفرت خدا بی نیاز نیست. انسان در هر مرتبه ای از مراتب کمال، به غفران الهی نیاز دارد. بنابراین، باید اهل آمرزش خواهی شد؛ یعنی اهل استغفار. دلیل این مدّعا، سخن حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله است که فرمود:

إِنَّهُ لَیُغانُ عَلی قَلْبی وَ اِنّی لَأَسْتَغْفِرُ فی کُلِّ یَؤْمٍ سَبْعینَ مَرَّهً. (1)

گاه بر قلبم غباری می نشیند و به درستی که منِ رسول الله در هر روز هفتاد مرتبه از خداوند آمرزش می جویم.

همه به آمرزش خواهی نیاز دارند؛ زیرا آمرزش خواهی، بهترین دعا است. آن حضرت فرموده است: