- بخش اول: قرآن و عرفان 3
- اشاره 3
- فصل اول: چیستی و مؤلفه های عرفان اسلامی 4
- اشاره 4
- اقسام عرفان 8
- فصل دوم: قرآن، منبع حقیقی عرفان 19
- فصل سوم: شواهد قرآنی در سیر و سلوک عرفانی 29
- اشاره 29
- 1. صعود و رفعت 32
- 2. جهاد و هجرت 35
- 3. تتبّل و فِرار 37
- 4. لقاءالله، لقای رب 42
- 5. ملکوت، یقین، نظر، رؤیت، شهود 46
- بخش دوم: مبادی و مبانی سیر و سلوک در قرآن 50
- اشاره 50
- پیش درآمد 51
- اشاره 54
- فصل اول: ضرورت خودشناسی 54
- 1. عرفان به نفس، عرفان به خدا 56
- اشاره 56
- الف) گام های هفت گانه 61
- ب) دو گزاره نهایی 62
- 2. طریق عملی نفس 63
- 3. سلوک اخلاقی، مقدمه سلوک عرفانی (تهذیب نفس و ادراک رفیعالدرجات) 67
- اشاره 71
- ج) کنارهگیری از دنیا و دنیاگریزی 71
- الف) معرفت توحیدی به خدا 71
- 4. ثمره های سلوکی معرفتِ نفس 71
- ب) خوف و خشیت الهی 71
- و) روزیهای مادی و معنوی 72
- ه_) بصیرت نفس و روشنبینی درونی 72
- د) خویشتنیابی و خودنگه داری نفس بر اثر معرفتِ به خدا 72
- ز) حیات طیبه 73
- ط) رؤیت خدا با چشم دل 74
- ی) ادراک حقیقی ایمان و یقین 74
- ک) گشایش راه معرفت به خدا از خدا 74
- ح) شهود ملکوت 74
- ل) معرفت به پیامبراعظم صلی الله علیه و آله و پیشوایان هدایت و نور 75
- فصل دوم: عقلانیت و اعتدال در سیر و سلوکِ قرآنی 76
- فصل سوم: شریعتگرایی در سیر و سلوکِ قرآنی 79
- اشاره 82
- فصل چهارم: ایمانگروی و عمل صالحگرایی 82
- نمونههایی از احادیث درباره ایمان و عمل صالح 84
- فصل پنجم: انسان و شدن 88
- فصل ششم: عبودیتگرایی 91
- فصل هفتم: ولایتمحوری 97
- فصل هشتم: سلوکِ زندگیساز 100
- فصل نهم: برخورداری از شرایط سیر و سلوک 107
- اشاره 107
- 1. داشتن انگیزه و اراده جدّی 107
- 2. بصیرت حقیقی و معرفت یقینی 108
- 3. شکر و شکیبایی 109
- 4. تمرین و تداوم 110
- 5. توجّه و تسلّط بر نفس داشتن 111
- 6. داشتن مربّی و پیر راه 112
- 7. دوستان سلوکی 114
- 8. طهارت درون و برون 115
- 9. تفکر و تذکر 115
- فصل دهم: برداشتن گام عملی سیر و سلوک 117
- اشاره 122
- بخش سوم: ماهیت سیر و سلوک قرآنی 122
- فصل اول: چیستی سیر و سلوکِ قرآنی 123
- فصل دوم: درجات و مراتب سیر و سلوک در قرآن کریم 137
- فصل سوم: انسان در مسیر شدن(تکامل انسان) 142
- اشاره 145
- 1. خلق مدام و تجدد امثال 145
- فصل چهارم: شواهِدِ قرآنی 145
- 2. انسان کادح 147
- 3. فقر وجودی 149
- 4. پرسش از دانایان 150
- 5. زینت دل ها 152
- فصل پنجم: عرفان در منطق قرآن 155
- اشاره 155
- 1. ویژگی های عرفان قرآنی 161
- 2. ارزش یاد خدا 164
- 3. صفات یادکنندگان خدا (اهل ذکر) 165
- فصل ششم: تجارت نجاتبخش و جاودانه 170
- اشاره 179
- بخش چهارم: راه های معرفت الله و مراتب سیر و سلوک در قرآن 179
- فصل اول: راه های معرفت الله 180
- فصل دوم: ویژگیهای سالکان الهی در قرآن 191
- فصل سوم: عرفان به نفس، قرارگاه مرکزی سیر و سلوک الی الله 202
- اشاره 214
- فصل چهارم: تزکیه نفس، زیربنای عرفان عملی 214
- چند نکته درباره تزکیه نفس و رهاورد سلوکی آن 217
- فصل پنجم: اوصاف و اصول حاکم بر زندگی عرفانی از دیدگاه امام علی علیه السلام 224
- بخش پنجم: مراحل، مقامات و احوال عارفان در قرآن کریم 232
- اشاره 232
- 1. ماهیت توبه 246
- اشاره 246
- فصل اول: توبه 246
- 2. توبه خدا و بنده 255
- 3. نشانههای توبه حقیقی 256
- 4. توبه نصوح 258
- 5. شرایط، حقیقت، سرّ حقیقت، لطایف و اقسام توبه 259
- 6. نمونه هایی از توبه کنندگان در قرآن 262
- 7. توبه در احادیث 263
- اشاره 265
- فصل دوم: وَرَع 265
- 1. چیستی ورع 265
- 2. تفسیر ورع از دیدگاه معصومان علیه السلام و عارفان 267
- فصل سوم: زهد 273
- 1. ماهیت زهد 273
- اشاره 273
- 2. تفسیر زهد از دیدگاه معصومان 275
- 3. تفسیر زهد از نظر امام خمینی رحمه الله 277
- 4. تفسیر زهد از دیدگاه استاد مطهری 277
- 5. فلسفه و آثار زهد 282
- اشاره 286
- 1. مفهوم فقر 286
- فصل چهارم: فقر 286
- 2. ابعاد فقر از دیدگاه خواجه عبدالله انصاری 291
- 1. چیستی صبر 295
- فصل پنجم: صبر 295
- اشاره 295
- 2. اقسام و مراتب صبر 296
- اشاره 300
- 3. صبر در احادیث 300
- ج) صبر و پیروزی به واسطه آن در کمالات روحی، معنوی 301
- الف) فضیلت صبر 301
- ب) نقش صبر در سیر و سلوک الیالله و تحصیل مقامات معنوی و الهی 301
- د) نشانههای صابران 302
- 1. ماهیت توکل 306
- اشاره 306
- فصل ششم: توکل 306
- 2. مراتب و درجات توکل 308
- الف) دیدگاه حضرت امام رحمه الله : 308
- اشاره 308
- ب) دیدگاه خواجه عبدالله انصاری رحمه الله : 309
- 3. معانی مراتب و درجات توکل در احادیث: 310
- 4. چند نکته درباره توکل 311
- 5. فرق توکل و تفویض: 312
- 1. مفهوم رضا 314
- فصل هفتم: رضا 314
- اشاره 314
- 2. مقام، مراتب و ثمرات رضا در احادیث 318
- بخش ششم: اصناف انسان ها در قرآن 321
- اشاره 321
- پیش درآمد 322
- اشاره 322
- نکته اول 331
- فصل اول: نکاتی درباره اصناف انسان ها 331
- اشاره 331
- نکته دوم 333
- نکته سوم 335
- نکته چهارم 336
- نکته پنجم 338
- فصل دوم: مراتب وجودی اصناف سهگانه 344
- 1. معرفهالله 354
- اشاره 354
- اشاره 354
- 2. توحید 354
- فصل سوم: مراتب سلوک معرفتی و معنویتی سالکان و عارفان الهی 354
- ب) ایمان 355
- الف) عبادت 355
- ج) تقوا 356
- ه_) خوف و خشیّت 357
- د) زهد 357
- ز) حبّالله و حبّ رسول خدا صلی الله علیه و آله و عترت پاکش 358
- و) ذکر 358
- ط) ادب 359
- ح) یاد مرگ و استعداد برای آن 359
- اشاره 361
- فصل چهارم: راههای رسیدن به مقام ابرار و مقربان 361
- تکامل انسان در قرآن (شدن انسان در قرآن با توجه به چهار دسته آیات مربوط) 366
- اشاره 380
- فصل پنجم: باز بودن راه قرب 380
- 1. چیستی قرب 380
- 2. عوامل قرب الیالله 387
- 1. معرفت به خدا 389
- اشاره 389
- 2. گذر از «اعتباریات» 389
- فصل ششم: عناصر علمی و عملی رسیدن انسان به توحید و لقای رب 389
- 3. عمل صالح و خالص 390
- 4. هجرت از خود خاکی و رهایی از انیّت و انانیّت 394
- 5. انسانهای فوق حساب 395
- اشاره 400
- بخش هفتم: کتاب شناسی توصیفی عرفان 400
- 1. مصباح الهدایه الی الخلافه و الولایه 402
- 2. شرح چهل حدیث 405
- 3. آشنایی با علوم اسلامی(بخش عرفان) 408
- 4. در جستوجوی عرفان اسلامی 414
- 5. عرفان اسلامی 422
- 6. حیات عارفانه امام علی علیه السلام 427
- 7. سلوک عرفانی در سیره اهل بیت علیهم السلام 436
- 8. طریق عرفان 440
- 10. مقالات 441
- 9. رساله لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب 441
- 11. انسان و قرآن 442
- 12. ترجمه مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه 443
- 13. روح مجرد 444
- 14. بحر خروشان 446
- 16. در محضر لاهوتیان 447
- 15. الهیه 447
- 17. آیینه دار طلعت یار 448
- 19. جریان شناسی انتقادی عرفانهای نوظهور 450
- 18. آفتاب و سایه ها (نگرشی بر جریانهای نوظهور معنویت گرا) 450
- 20. قبیله حیله 451
- کتابنامه 454
2. توبه خدا و بنده
2. توبه خدا و بنده
توبه بندگان خدا با «الی» و توبه «خدا» با «علی» تعبیر شده است. در خصوص توبه بندگان خدا میفرماید: «وَمَن تَابَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَإِنَّهُ یتُوبُ إِلَی اللَّهِ مَتَاباً»(1) یا فرمود: «وَالَّذینَ عَمِلُوا السَّیئَاتِ ثُمَّ تَابُوا مِن بَعْدهَا وَآمَنُوا إِنَّ رَبَّک مِن بَعْدهَا لَغَفُورٌ رَحِیمٌ»(2) که عناصری چون ایمان به خدا و عمل صالح و بازگشت به سوی خدا، جوهره حقیقی توبه عبد است.
در خصوص توبه پروردگار میفرماید: «وَیتُوبَ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ»(3) یا «فَمَن تَابَ مِن بَعْد ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ یتُوبُ عَلَیهِ»(4) یا «فَتَابَ عَلَیکمْ»(5) یا «ثُمَّ تَابَ عَلَیهِمْ لِیتُوبُوا»(6) یا «فَأُولئِک أَتُوبُ عَلَیهِمْ.»(7) پس توبه، فراجنسیتی است و همه مردان و زنان باایمان را دربرمیگیرد. توبه، امری اصلاحی، آن هم اصلاح بنیادین و جوهری است، نه رفورم، ظاهرسازی و... . هر توبه انسان به سوی خدا، به دو توبه الهی بازمیگردد؛ یعنی توفیق توبه دادن که البته بر اساس قابلیتها و حکمت است، و پذیرش و قبول توبه بنده از سوی خدا که نشانی از رحمت الهی است.
صدور فرمان توبه به بندگان الهی؛ زیرا توبه، واجب است و فوریت دارد و فقط در دنیا ممکن است. اگر انسان در جوانی و عهد شباب توبه کند، برگ برنده در اختیار اوست. به تعبیر شهید مطهری:
انسان تا در این دنیاست و رشته حیاتش باقی است و تا وقتی مرگ
1- نک: فرقان: 71.
2- نک: اعراف: 153.
3- نک: احزاب: 73.
4- نک: مائده: 39.
5- نک: بقره: 54.
6- نک: توبه: 118.
7- نک: بقره: 160.