آیین برنامه سازی سیر و سلوک در قرآن صفحه 89

از ماده به عقل آغاز می­کند که وجود انسان­های هادی و کامل و کتاب هدایت و جامع الهی، برای تکامل وجودی انسان در ساحت علم و عمل است. ازاین­رو، استعداد استکمال و شدن در متن وجود آدمیان به ودیعه نهاده شد، تا قوای تحریکی را تعدیل کند و قوای ادراکی را تعالی بخشد و با رهزنان راه تکامل، مبارزه کند و هماره متذکر باشد و از هر غفلت و نسیان و سهوی درباره حقیقت وجودی خویشتن و محبوب فطری­اش رهایی یابد و به آزادی و آزادگی برسد. از همه تعلّقات و تعنّیات بگذرد تا به «موت اکبر» و فناء فی الله و فنای از این فنا راه یابد. در قرآن کریم از این شدن­های مستمر و طی مقامات، به «صیرورت» تعبیر شده است. صیرورت، یعنی تحول جوهری و گردیدن­های درونی و وجودی که از منزلتی به منزلت دیگر و از مرحله­ای به مرحله دیگر درآمده که ناظر به «اطوار» وجودی انسان است. البته صیرورت دو نوع است:

الف) صیرورت تکوینی و همگانی: «وَالی الله الْمَصِیرُ»؛(1)

ب) صیرورت تکاملی و خصوصی: «رَبَّنَا وَإِلَیک الْمَصِیرُ»(2) و «رَبَّنَا عَلَیک تَوَکلْنَاوَإِلَیک أَنَبْنَا وَإِلَیک الْمَصِیرُ».(3)

به تعبیر استاد جوادی آملی: «آیاتی که در آنها تعبیر صیرورت به معنای متحول گردیدن آمده است، حرکت نفسانی و درونی را صیر می­گویند»(4) که ناظر به دو بخش از «شدن» است: شدنی که مربوط به همه هستی از جمله انسان است «أَلاَ الی الله تَصِیرُ الْأُمُورُ»(5) و بخشی که ناظر به شدنِ انسان بر اثر آگاهی، آزادی، انتخاب و عمل برای رسیدن به هویت وجودی خویش و

1- نک: آل­عمران: 28.
2- نک: بقره: 285.
3- نک: ممتحنه: 4.
4- تفسیرموضوعی قرآن مجید، ج 2، ص 151.
5- نک: شوری: 53.