حقوق مومنان از دیدگاه خاتم پیامبران صلی الله علیه و آله وسلم صفحه 9

برخی در تعریف «حق الناس» چنین گفته اند:

حقی است که آن را قانون گذار برای فرد خاص یا افراد به خصوصی قرار داده است تا در پرتو آن، به منافع منظور دست یابند.(1)

شهید اول در کتاب القواعد و الفوائد در بیان تفاوت حق اللّه و حق الناس چنین می نویسد:

مقصود از حق خداوند اوامر اوست که بر طاعتش دلالت می کند، یا خود طاعت اوست؛ بدین جهت که اگر امر نباشد، عبادت مصداق «حق اللّه » قرار نمی گیرد. نتیجه سخن مزبور اینکه «امر» همان «حق اللّه » است؛ زیرا حقوق بندگان که مکلف به رعایت آن هستند، چون از جانب خداوند به ایشان امر شده _ خواه معامله باشد، خواه امانت یا حد یا قصاص یا دیه و غیر اینها _ مشتمل بر «حق اللّه » است. بنابراین، حق خداوند بدون حق بنده وجود دارد، مانند امر به نماز، اما حق عبد بدون حق خداوند متعال وجود ندارد.

قاعده در این امور چنین است که هر جا بنده بتواند چیزی را اسقاط کند، آن «حق الناس» است و آنچه را نمی تواند، «حق الناس» نیست؛ مانند حرمت ربا و حرمت بیع غرری که اگر متعاقدین رضایت دهند، چون حق خداوند متعال به آنها تعلق گرفته است، مباح نمی شود. و نیز حرمت دزدی و غصب برای محافظت مال، حرمت نسبت زنا برای حفظ آبرو، حرمت زنا برای حفظ نسب و حرمت قتل و جرح برای حفظ نسب و حرمت قتل و جرح برای حفظ نفس که رضایت مکلف در آنها لحاظ نمی شود.(2)